اگر خزر بمیرد

فاطمه میرزایی| گرگان ـ خبرنگار:

امروز روز ملی خزر است. خزری که سال‌هاست در پهنه‌ای آبی و آرام جایی درست روبه‌روی چشم‌های ما آرمیده است. خزر نه فقط برای گلستان که برای همه حاشیه‌نشینانش آن سو و این سوی مرزهای ایران زندگی به ارمغان آورده است و حالا سال‌هاست که آرام‌آرام، بی‌تکان و بی‌صدا جان می‌دهد. یکباره چشم باز کردیم و دیدیم خلیج در حال تمام شدن است. ماهی‌ها دارند می‌میرند و صیادها بی‌درآمد می‌شوند. جنگل‌ها بیابان می‌شوند و مادرش البرز از مرگ او عزادار می‌شود. در چنین روزگاری برای دریا هوای گلستان دیگر شبیه بیابان شده است و اما خزر...


گلستان بی‌تقصیر نیست

وقتی حدود 2 دهه پیش برای نخستین بار کشورهای حوزه خزر و تشکل‌های بین‌المللی جمع شدند، هشدارها یکی پس از دیگری به گوش رسید. روسیه آلودگی نفتی دارد. فعالیت‌های آذربایجان، ترکمنستان، ایران و... هم آلاینده است. انگار هرکس خنجری در دست به خزر زخم می‌زند. در این میان سهم ما گلستانی‌ها در نابودی خزر کمتر است. مرگ ماهی‌ها زندگی صیادان ما را تهدید می‌کند و خطر خشکی خلیج و ریزگردها همه حاشیه‌نشینان خزر را در گلستان نگران کرده است. تالاب‌های خزری هم حال و روز خوشی ندارند. کمیته نجات خلیج گرگان هم چند سال است که جلسه تشکیل می‌دهد اما تا راه‌حلی عملی فرسنگ‌ها راه است
. 
مدیر کل حفاظت محیط‌زیست گلستان اظهار می‌کند: رودخانه‌های ایران آلودگی‌های فاضلابی به خزر وارد می‌کنند، اما این میزان در مورد گلستان بسیار اندک و در مقابل آلودگی‌هایی که رودخانه‌های بزرگ مازندران و گیلان به دریا وارد می‌کنند اندک است. 

«امیر عبدوس» به همشهری می‌گوید: رودخانه‌های گلستان به آلاینده‌های صنعتی آلوده نیست و فقط فاضلاب خانه‌های روستایی و شهری در حاشیه انشعابات گرگان‌رود و قره‌سو آب رودخانه‌ها و سپس آب دریا را آلوده می‌کند. 
او ادامه می‌دهد: کاهش ماهیان دریای خزر و گونه‌های آبزی فقط به گردن این آلودگی‌ها نیست. برداشت‌های بی‌‎رویه از خزر و صید ماهیان مولد پیش از تولید مثل است که زندگی را در خزر نشانه گرفته است. 


دریا حتی در قفس هم ما را تامین می‌کند 

مدیر کل شیلات صید غیرمجاز را حل شدنی می‌داند و می‌گوید: راهکارهای زیادی برای کنترل صید غیرمجاز از دریا انجام می‌شود. صید غیرمجاز به‌ویژه گونه‌های خاویاری ما را تهدید می‌کند. 
در حالی که طی 5 سال گذشته 2 گونه از 5 گونه ماهیان خاویاری در معرض انقراض قرار گرفته‌اند و اوزون برون نیز در خطر انقراض قرار دارد «سیدجواد قدس علوی» پرورش ماهی در قفس را در خزر راه چاره می‌داند. موضوعی که حتی کارشناسان خارجی هم برای بررسی آن به ایران و گلستان سفر کردند و آن را مستعد یافتند. 

او بیان می‌کند: هم بررسی‌های کارشناسی بسیار عالی بود و هم تاکنون استقبال زیادی از این طرح شده است که می‌تواند به توان اقتصادی استان در حوزه خزر اضافه کند. 
اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. با در قفس کردن دریا، خزر دوباره جان نمی‌گیرد. انگار بخشی از این دریا برای همیشه از دست می‌رود. 


انسان به جان خزر افتاد 

کارشناس محیط زیست دریایی می‌گوید: وضعیت خزر در شرق و محدوده خلیج از همه نقاط تراژیک‌تر است. میزان رسوب‌گذاری چند برابری نسبت به سرعت طبیعی با دخل و تصرف‌های انسانی اصل‌ترین دلیل بحران در این منطقه است. ساخت 2 موج‌شکن عرضی و طولی در محدوده‌ای که قرار بر ساخت بندری تجاری بود، سرعت رسوب‌گذاری را تا چند برابر افزایش داد و اکنون دهانه آبرسان به خلیج بسته است. 

«محمدامین موسوی» ادامه می‌دهد: برخی می‌گویند خزر در دوره طبیعی کاهش و عقب‌رفتگی آب قرار دارد. با وجود پذیرش این موضوع هم با مسدود بودن دهانه خلیج، در دوره پرآبی هم ما شاهد بازگشت آب به خلیج نخواهیم بود. آن زمان و با افزایش خشکی‌ها علاوه بر ریزگرد باید با بخش بزرگی از اقتصاد دریا خداحافظی کنیم، زیرا گلستان بدون خلیج ماهیان خاویاری را نخواهد داشت. 
شاید بیراه نباشد اگر بگوییم یک روز برای خزر کم است. برای خزری که همین حالا که این گزارش نوشته می‌شود در انبوهی از زباله‌های گردشگری سیمایی نازیبا پیدا کرده است. تالاب‌هایش در حال خشک شدن است و جز گرد و خاک از جنگل‌های تنک‌شده البزر چیزی از نسیم نصیبش نمی‌شود. امروز روز ملی خزر است اما خزر برای شمال بی‌گمان در یک روز خلاصه  نمی‌شود. 


حق خزر را از آب بدهید 

«حر منصوری عبدالملکی»، دیده‌بان میانکاله که نه فقط تمام اهالی شمال که همه ایران او را به عنوان پسر دریا می‌شناسند، می‌گوید: با کاهش شدید پوشش گیاهی در حاشیه دریا و همچنین جنگل‌های شمالی در البرز میزان رسوب در دریا چندین برابر روال طبیعی شده است، بنابراین این بستر دریاست که کوچک شده است. 
او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر حدود 80 درصد حقابه خزر از ولگا تامین می‌شود که متاسفانه با برداشت‌های زیاد از این رودخانه و سدسازی‌ها در زمانی که یخ‌زده نیست، حقابه خزر تماما به آن نمی‌رود. مجموعه سایر رودخانه‌های حاشیه خزر فقط 20 درصد آب خزر را تامین می‌کنند بنابراین باید این موضوع هم به طور کامل حل‌وفصل شود. 
منصوری می‌گوید: از سوی دیگر به ‌ویژه در گیلان و مازندران سموم حاصل از کشاورزی و پساب‌های کشاورزی به رودخانه‌ها و خزر می‌ریزد. فراموش نکنیم ما از یک مرده حرف نمی‌زنیم از خزر حرف می‌زنیم که زندگی همه ما به آن وابسته است. خزر که در فصل کوچ میزبان هزاران پرنده است، بیش از 10 هزار نفر از صیادان را به طور مستقیم روزی می‌دهد و اساسا آنچه در این نوار سبز داریم از اوست.