چشم‌های زمین در آسمان

فرخنده رفائی | روزنامه‌نگار

مدارگردها (Orbiters) فضاپیماهایی هستند که به‌جای فرود روی سطح سیاره، وارد مدار آن می‌شوند و از فاصله نزدیک به‌صورت پیوسته داده‌های تصویری، طیفی، میدان‌مغناطیسی و راداری جمع‌آوری می‌کنند. این مأموریت‌ها برای نقشه‌برداری سطح، بررسی جو، اندازه‌گیری میدان‌های مغناطیسی و ردیابی فعالیت‌های ژئوفیزیکی سیارات اهمیت بسیاری دارند و تاکنون نیز اطلاعات مهمی را به زمین فرستاده‌اند. مزیت اصلی‌ مدارگردها عمر عملیاتی طولانی و توانایی پشتیبانی ارتباطی از  فضاپیماهای سطحی است.

چرا مهم هستند؟
مدارگردها از دهه1960تا امروز با چرخش به دور سیارات منظومه شمسی پایه‌گذار بسیاری از کشفیات علمی بوده‌اند؛ از شناسایی آب در قطب‌های ‌ماه و مریخ گرفته تا درک بهتر ساختار میدان‌های مغناطیسی سیاره‌ها. مدارگردها معمولا طول عمر بالاتری نسبت به کاوشگرهای سطحی یعنی فرودگرها (Landers) یا خودروهای روباتیک (Rovers) دارند و می‌توانند سال‌ها داده‌برداری مداوم انجام دهند.

دستاوردهای مدارگردها
 نقشه‌برداری دقیق از سطوح سیارات
کشف آب یخ و شواهدی از اقیانوس‌های زیرسطحی
  بررسی جو سیاره‌ها و تغییرات اقلیمی
  ارسال نمونه‌های سیارک‌ها به زمین

مریخ، رکورددار مدارگرد

مریخ، مشتری، زهره، عطارد و زحل، سیاراتی هستند که تاکنون مدارگردهای زیادی را در مدار خود دیده‌اند، اما مریخ رکورددار است. از دهه ۱۹۶۰ تا امروز مأموریت‌های تحقیقاتی زیادی درباره مریخ انجام شده و به‌طور مشخص در چند دهه اخیر بیش از ده‌ها مدارگرد به این سیاره رسیده‌اند که برخی از آنها همچنان در حال کار هستند. در مجموع تاکنون بیش از ۳۰ مدارگرد علمی بزرگ برای اجرام منظومه شمسی پرتاب شده است.
 سهم اصلی این مأموریت‌ها متعلق به ناساست، اما اروپا، روسیه، ژاپن، هند و امارات هم حضور پررنگی در این رقابت فضایی دارند. در سال‌های آینده نیز مأموریت‌های بیشتری برای مدارگردهای مریخ، زهره و مشتری طراحی و حتی ایده‌هایی برای مدارگردهای اورانوس و نپتون هم مطرح شده است
 تا درک ما از سیاره‌های منظومه شمسی کامل‌تر شود.

فهرست مهم‌ترین مدارگردهای سیاره‌ای

مشتری
 گالیله (ناسا): پرتاب ۱۹۸۹، مأموریت: بررسی شواهد مبنی بر وجود اقیانوس‌های زیرسطحی 
جونو(ناسا): پرتاب ۲۰۱۱، مأموریت: مطالعه میدان مغناطیسی و جو   ژرف
جویس سازمان فضایی اروپا: پرتاب ۲۰۲۳، مأموریت: تمرکز بر قمرهای یخی مشتری

مریخ
 اودیسه مریخ(ناسا): پرتاب ۲۰۰۱، مأموریت: نقشه‌برداری ترکیب سطح و ذخایر یخ
مارس اکسپرس (آژانس فضایی اروپا):  پرتاب ۲۰۰۳، مأموریت: کشف نشانه‌های آب مایع زیرسطحی
 ام آر اُو (ناسا): پرتاب ۲۰۰۵، مأموریت: ارسال تصاویر فوق‌ واضح  و رادار زیرسطحی
ماون(ناسا): پرتاب ۲۰۱۳، مأموریت: بررسی فرار جو و تاریخ اقلیمی
تریس گاز(آژانس فضایی اروپا و روسیه): پرتاب ۲۰۱۶، مأموریت: تحلیل گازهای کمیاب جو و پشتیبانی ارتباطی
هوپ (امارات): پرتاب ۲۰۲۰، مأموریت: مطالعه جامع اقلیم و چرخه فصلی

عطارد
 مسنجر(ناسا):   پرتاب ۲۰۰۴ ، مأموریت: نقشه‌برداری سطح و مطالعه میدان مغناطیسی 
 بپی کولومبو(آژانس فضایی اروپا و ژاپن): پرتاب ۲۰۱۸، مأموریت: بررسی ساختار درونی و مغناطیسی سیاره

زهره
ماژلان (ناسا): پرتاب ۱۹۸۹، مأموریت: نقشه‌برداری راداری کامل سطح سیاره
 ونوس اکسپرس (آژانس فضایی اروپا): پرتاب ۲۰۰۵، مأموریت: مطالعه جو غلیظ و اقلیم زهره
 آکات سوکی  (ژاپن): پرتاب ۲۰۱۰، مأموریت: بررسی ابرها و بادهای سریع سیاره

زحل
 کاسانی (آژانس فضایی اروپا): پرتاب ۱۹۹۷، مأموریت: کشف آب‌فشان‌های انسلادوس و دریاچه‌های متان تیتان