به لاهه امید داریم

محسن تولایی |خبر‌نگار

درهم‌آمیختگی سیاست و قواعد حقوقی در تحولات بین‌المللی سیاستمداران کشورها را در هر برهه‌ای به استفاده بیشتر از ظرفیت‌های یکی از آنها سوق داده است. زمانی ایران برای رسیدن به حقوق هسته‌ای خود گفت‌وگوهای حقوقی و فنی و سیاسی با قدرت‌های بین‌المللی را در پیش گرفت و نتیجه آن سند حقوقی برجام بود. امروز صیانت از برجام و ایستادگی مقابل تحریم‌های یکطرفه آمریکا شاید مرهون بهره‌گیری کامل ایران از ظرفیت‌های حقوقی مرتبط با این سند است. مزیت اصلی ایران در طرح این دعوای حقوقی شکست اجماع و فضای سنگین سیاسی قبل برجام بوده است. لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهور درباره شکایت ایران از بازگشت تحریم‌های ثانویه اعمال‌شده از سوی دولت آمریکا و میزان نافذ‌بودن این دعوا در لاهه به سؤالات همشهری پاسخ داد.

برخی معتقدند که شکایت ایران درباره نقض برجام از سوی آمریکا تنها از طریق تشکیل کمیسیون مشترک کشورهای طرف توافق امید به نتیجه خواهد داشت. شکایت ایران در دیوان بین‌المللی دادگستری چه وجهی از اعتبار دارد؟ 

ایران 2دعوا علیه آمریکا طرح کرده است؛ یکی مربوط به احکامی است که در دعاوی تروریستی ادعایی آمریکا صادر شده است؛ مدعاهایی که مطرح‌شده و در دادگاه‌هایشان صادر شده است و اجرای آن احکام را در کشورهای دیگر درخواست کرده‌اند. مهم‌ترین این احکام آن چیزی است که در لوکزامبورگ مطرح شده و در یکی‌دو جای دیگر نیز پیگیر اجرای رأی هستند. دعوای اول ما مربوط به این احکام است که ما می‌خواهیم جلوی این نوع درخواست‌های اجرای احکام صادره از دادگاه‌های آمریکا را که به دنبال توقیف اموال دولت و ملت ایران هستند، بگیریم. این دعوای اول ماست که البته رسیدگی به آن دیرتر است، چون دستور موقتی صادر نشده بوده و می‌خواهند به دعوای اصلی رسیدگی کنند.

 در مورد برجام چطور؟ 

ما در شهریورماه دعوای دومی را پیش رو داریم که علیه آمریکا طرح شده است. با توجه به خروج نامشروع آمریکا و بازگشت تحریم‌های ثانویه، شرکت‌های ایرانی، اقتصاد کشور و مردم ایران به‌طور جدی متضرر شده‌اند و بخشی از نوسانات قیمت ارز به این ماجرا برمی‌گردد. این هم دادخواست دیگری است که طرح شده و در این دادخواست دستور موقتی نیز درخواست شده بود که به‌دلیل اینکه قضات دیوان بین‌المللی دادگستری یعنی ICJ نشستی در ماه‌های جولای و آگوست (تیر و مرداد) نداشتند، نشست رسیدگی به این دستور را در شهریورماه گذاشتند؛ قبل از آن رئیس دیوان دادگستری یک نامه در همین ارتباط براساس بند4 ماده74 قواعد رسیدگی دیوان دادگستری بین‌المللی به وزیر خارجه آمریکا فرستاده که وضعیت موجود را تغییر ندهید و چیزی را که به ضرر طرف مقابل باشد نباید انجام بدهید.

 چقدر انتظار دارید این دستور و طرح2دعوای ایران نتیجه‌بخش باشد؟

ما خوشبین هستیم و امید جدی و قابل اعتنایی به موفقیت داریم؛ مبانی دعوا را در هر 2مورد قوی می‌دانیم و احتمال خوبی متصور هستیم. حالا دستور یک امر فرعی است ولی هر 2دعوای اصلی برای ما بسیار جدیت دارد، چون حکم اصلی در دعوای اصلی صادر می‌شود. ما امیدواریم به دستور نیز رسیدگی مناسبی صورت گیرد.

  به‌رغم دستور دادگاه لاهه، آمریکا تحریم‌های خودش را از روز سه‌شنبه آغاز کرد. رأی دادگاه نافذ خواهد بود؟

از نظر من نیز اجرایی‌شدن تحریم از روز سه‌شنبه خلاف این نامه است، یعنی باید تحریم‌ها را در اجرای آن نامه متوقف می‌کردند. البته آن نامه اداری تلقی می‌شود و قرار است در شهریورماه رسیدگی به این دستور موقت صورت بگیرد و بعد هم دعوای اصلی بررسی خواهد شد.

 رأی دادگاه لاهه، آمریکایی‌ها را مجاب به پیروی از احکام احتمالی آن خواهد کرد؟

اگر حکمی در مورد دعوای اول بدهند و این حکم به‌نفع ما باشد، تصور می‌کنم همه دادگاه‌های دیگر در دنیا تبعیت می‌کنند و حاضر نخواهند شد هیچ دستور اجرایی را نسبت به این نوع احکام صادر‌شده توسط دادگاه‌های آمریکا درباره بلوکه‌کردن اموال ایران صادر کنند و این تقریبا یک امر قطعی است. البته ممکن است دادگاه‌های آمریکا تبعیت نکنند و ممکن است مالی متعلق به ایران در آمریکا باشد و حتی روی آن دستور اجرایی هم بدهند ولی حتی در آمریکا نیز احتمال اجرا پایین می‌آید. بالاخره احکام دیوان دادگستری بین‌المللی موجب مسئولیت بین‌المللی خواهد شد. از سویی، چون دولت‌های اروپایی پشتیبانی سیاسی محکمی از ایران مبتنی بر رعایت تعهدات خودشان در چارچوب برجام داشتند، اگر دیوان دادگستری هم رأی به نفع ایران صادر کند، مواضع سیاسی تثبیت خواهد شد و عدول از آن دشوارتر است. از نظر اقتصادی نیز به‌نظر می‌رسد قدم‌های بزرگی برداشته می‌شود و شرکت‌هایی که تا الآن ترس داشته‌اند، پشتوانه حقوقی خوبی برای ادامه مراودات تجاری‌شان با ایران خواهند داشت. در این حالت شرکت‌ها در خود آمریکا نیز از مراجع اداری و قضایی آمریکا خواهند خواست که نمی‌توانید به‌خاطر مراوده با ایران دست به جریمه بزنید و از حکم احتمالی دادگاه لاهه به‌عنوان یک پشتوانه استفاده خواهند کرد.

 از حضور شما در کمیسیون مشترک برجام به‌عنوان چهره زن حقوقی دولت استقبال زیادی شد. این حضور چگونه صورت گرفت؟

نشست برجام در وین اتفاق افتاد و مذاکراتی بود تا ما بتوانیم آیتم‌هایی را که نیاز داریم، در تصمیم وزرای خارجه کشورهای عضو برجام بگنجانیم. رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه نیاز دیدند تا من حضور داشته باشم و دعوت کردند.