اطلاعات؛ خمیرمایه فراموش‌شده هوش مصنوعی در ایران

اباذر کریمی؛ عضو کمیسیون ملی هوش مصنوعی

اگر هوش مصنوعی را موتور توسعه قرن بیست‌ویکم بدانیم، بی‌تردید «اطلاعات» همان سوختی است که این موتور بدون آن حتی یک لحظه روشن نخواهد شد. کشورهایی که امروز نام‌شان در صدر فناوری‌های نوین دیده می‌شود، پیش از هرچیز بر اهمیت داده تأکید کرده‌اند اما در ایران چه؟ متأسفانه ما هنوز داده را جدی نمی‌گیریم. داده در کشور ما پراکنده، جزیره‌ای و در بسیاری موارد پشت درهای بسته سازمان‌ها و نهادها حبس شده است. هر دستگاهی داده‌های خود را همچون «ملک شخصی» می‌داند و نه‌تنها آن را به اشتراک نمی‌گذارد، بلکه حتی برای دسترسی پژوهشگران و استارت‌آپ‌ها هم موانع متعدد ایجاد می‌کند. نتیجه روشن است: پروژه‌های هوش مصنوعی در ایران یا روی داده‌های ناقص و قدیمی اجرا می‌شوند یا اساسا‌ در حد پایلوت باقی می‌مانند. این یعنی ما فقط پوسته هوش مصنوعی را داریم، بی‌آنکه مغز آن را بسازیم.
تصور کنید بخواهیم بهترین الگوریتم‌ها را در کشور پیاده کنیم‌ اگر داده تمیز، گسترده و ساختارمند در اختیار نداشته باشیم، خروجی چیزی جز خطا، ناکارآمدی و بی‌اعتمادی نخواهد بود. این غفلت فقط مشکلی فنی نیست، بلکه تهدیدی ملی است. همانطور که نفت در قرن بیستم به‌عنوان «طلای سیاه» سرنوشت کشورها را رقم زد، امروز داده‌ها «طلای سفید» قرن بیست‌ویکمند. کشوری که نتواند داده‌های خود را جمع‌آوری، پاکسازی و در مسیر توسعه به‌کار بگیرد، محکوم به عقب‌ماندگی در رقابت جهانی است. اینجا دقیقا‌ نقطه‌ای است که باید سیاستگذاران ما دست به‌کار شوند. ما نیازمند یک سازمان ملی داده هستیم؛ نهادی قدرتمند، فرادستگاهی و مستقل که وظیفه‌اش گردآوری، یکپارچه‌سازی و استانداردسازی داده‌های کشور باشد. باید قوانین شفاف برای دسترسی پژوهشگران و استارت‌آپ‌ها به داده‌ها تدوین شود. باید داده به‌عنوان یک دارایی ملی، همانند منابع زیرزمینی، مورد حمایت و حفاظت قرار گیرد. بی‌توجهی به این موضوع، یعنی از دست دادن فرصت تاریخی. یعنی درحالی‌که دنیا مشغول ساختن آینده‌ای بر پایه داده و هوش مصنوعی است، ما همچنان سرگرم جلسات و شعارها باشیم. 
حقیقت این است: بدون توجه به داده، هوش مصنوعی در ایران فقط یک نمایش پر زرق‌وبرق خواهد بود.