۷ میلیون زائر خورشید
مشهد میزبان بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی ایران درسالروز شهادت امام رضا ع
فاطمه عباسی | روزنامه‌نگار
مشهد این روزها نه یک شهر که قلب تپنده ایران است؛ قلبی که در آخرین روزهای ماه صفر، میزبان بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین اجتماع مذهبی کشور شده است؛ اقیانوسی که پیش‌بینی می‌شود امسال به ۷تا ۸ میلیون زائر برسد؛ زائرانی که از دور و نزدیک خود را به پناهگاه امن امام رئوف رسانده‌اند. اینجا در صحن و سرای امام هشتم، مرزهای جغرافیایی، تفاوت‌های زبانی و تنوعات فرهنگی رنگ می‌بازند و همگی زیر یک آسمان و با یک نجوا، نام «رضا» را صدا می‌زنند. این اجتماع عظیم، یک سوگواری مشترک است؛ سوگواری برای غریب‌الغربایی که حالا قرن‌هاست پناهگاه دل‌های بی‌قرار شده است. در میان این جمعیت، لهجه‌های شیرین فارسی و نغمه‌های اقوام با زبان‌های مختلف از هر گوشه کشور، با نجواهای عربی زائران عراقی و لبنانی و زمزمه‌های اردو و آذری زائرانی از پاکستان و جمهوری آذربایجان در هم می‌آمیزد و یک سمفونی بی‌کلام از عشق و ارادت را می‌سازد. این موج انسانی که خیابان‌های منتهی به حرم را به رودخانه‌هایی خروشان از جمعیت سیاه‌پوش بدل کرده، تنها یک آمار و عدد نیست، بلکه تجلی یک باور عمیق است. در میان این 7میلیون نفر، حکایت‌های نابی از دلدادگی نهفته است؛ حکایت کاروان‌های پیاده‌ای که صدها کیلومتر را با قدم‌های تاول‌زده اما دل‌هایی مشتاق پیموده‌اند تا غبار راه را با نسیم صحن گوهرشاد بزدایند؛ حکایت پدرانی که فرزندان خود را بر دوش گرفتهاند تا نخستین تصویر از گنبد طلا در قاب چشمان معصوم‌شان ثبت شود و حکایت مادرانی که اشک‌هایشان را نذر پنجره فولاد کرده‌اند. هر زائر، خود یک کتاب ناگشوده از نیاز، شکرگزاری و دلتنگی است که برای بازخوانی به محضر امام مهربانی‌ها آمده است. اینجا، مشهدالرضا، نقطه تلاقی تمام راه‌ها و پایان تمام دلتنگی‌هاست؛ شهری که این روزها به وسعت تمام ایران و حتی فراتر از آن، عزادار است و در عین حال، میزبان حماسه‌ای از حضور است که تاریخ معاصر کشور کمتر به‌خود دیده است. در ادامه ضمن ترسیم ابعاد این حضور شکوهمند، سراغ متولیان اصلی این امر رفته‌ایم تا از زبان آنها بشنویم که برای میزبانی از این رویداد عظیم چه تدابیری اندیشیده‌اند و چگونه می‌توان چالش‌ها را به فرصتی برای نمایش «همگرایی ملی» در خدمت به زائران امام مهربانی‌ها تبدیل کرد. حاصل گفت‌وگوها و قاب‌های تصویری ما را از این حماسه بی‌بدیل خواهید خواند.
زیر چتر امام غریب
وقتی زائران با آرامش خاطر در شبستان‌ها و رواق‌های حرم رضوی مشغول عبادتند، بسیاری از خادمان این آستان در سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی مشغول کار و فعالیتند تا طرح‌های بزرگ عمرانی را در جوار بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) در این ایام به سرانجام برسانند. احداث رواق بزرگ امیرالمؤمنین(ع)، جابه‌جایی گلدسته تاریخی، مرمت گنبد فیروزه‌ای گوهرشاد، زیباسازی بام‌های حرم، بهسازی زیرگذر و نماسازی ضلع قبله از این دسته‌اند. خلیل‌الله کاظمی، رئیس سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی با اشاره به مهم‌ترین اقدامات عمرانی در حرم مطهر رضوی می‌گوید: پروژه توسعه زیرسطحی محدوده بست شیخ بهایی که بزرگ‌ترین پروژه عمرانی حرم مطهر رضوی شناخته می‌شود، از سال1393 آغاز و در مجموع 10هزار مترمربع به فضای زیارتی سرپوشیده حرم اضافه شده است.
وی ادامه می‌دهد: برای رفاه هرچه بیشتر زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) بیش از ۲۰۰سایبان در صحن‌های مرکزی و پرتردد حرم مطهر رضوی نصب شده تا زائران بتوانند با آرامش خاطر به زیارت و عبادت بپردازند.
جهاد مردمی
در این ایام که حریم امن امام رئوف پذیرای زائران میلیونی است، خدمت‌رسانی و تأمین سلامت آنها از کارهای مهم خدمتگزاران حرم رضوی است. در این روزها خدمت‌رسانی به زائران در 158موکب در مسیرهای منتهی به حرم مطهر رضوی، اسکان و امکان استراحت شبانه زائران، تجهیز حرم مطهر به ۳۰۰ویلچر، ۴۰پایگاه امدادی، ۳۰آمبولانس و استقرار تیم‌های درمانی و فوریتی ازجمله اقدامات انجام‌شده برای تأمین سلامت زائران است. محمد شبان، معاون خدمات زائران حرم مطهر رضوی با اشاره به برجسته‌ترین خدمات در این ایام، اشاره می‌کند: در مسیرهای منتهی به حرم مطهر، ۲۸۰موکب مردمی برپا شده است که این موکب‌ها از اذان مغرب تا سحر، زائران را با خدماتی ازجمله اطعام، اسکان موقت، پذیرایی و راهنمایی همراهی می‌کنند. این حضور جلوه‌ای از جهاد مردمی در خدمت به زائر امام رضا(ع) است. او اضافه می‌کند که اقدامات مهمی در زمینه ایمن‌سازی مسیرها، گازرسانی، مدیریت پسماند و فاضلاب با همکاری دستگاه‌های اجرایی انجام شده تا سفر زائران با آرامش بیشتری همراه باشد.
ویژه‌برنامه‌های متنوع
در ایام روحانی شب شهادت امام رضا(ع)، مراسم خطبه‌خوانی و آیین شام غریبان با شور و حالی وصف‌ناشدنی برگزار می‌شود. برنامه‌های دیگری نیز در این ایام پیش‌بینی شده که ازجمله آنها می‌توان به اجرای نمایش آیینی، سخنرانی و مرثیه‌خوانی در صحن‌های مختلف اشاره کرد. همچنین برگزاری اجتماع قاریان نخبه قرآن کریم با عنوان «اسوه حسنه» در شب رحلت پیامبر اکرم(ص) اتفاق خواهد افتاد. حجت‌الاسلام حسین شریعتی‌نژاد، معاون تبلیغات اسلامی حرم مطهر رضوی نیز با بیان ویژه‌برنامه‌های فرهنگی و تبلیغی حرم مطهر رضوی در این روزها اشاره می‌کند: برنامه‌های اختصاصی برای بانوان، ناشنوایان و کودکان در دستور کار است که شامل حماسه زنان نوغان، اشاره مهر، اجتماع عزاداری هیئت‌های نوجوان ابناءالرضا، حسینیه کودک، هیئت کبوترانه، طرح خادم‌کوچولو و شربت‌خانه خواهد بود. وی ادامه می‌دهد: همچنین به همت خادمان حرم رضوی برای زائران غیرایرانـــی عرب، آذری و اردو‌زبان برنامه‌های عزاداری، سخنرانی و زیارت‌خوانی با حضور علمای بین‌المللی و مداحان برجسته تدارک دیده شده است.
زیارت یک مسئله ملی است
آیت‌الله احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی، معتقد است هویت و بقای شهر مشهد با مضجع شریف رضوی گره خورده است؛ به‌طوری که بدون این بارگاه ملکوتی، این شهر هرگز به چنین جایگاهی نمی‌رسید. او با تأکید بر اینکه «زیارت یک مسئله ملی است»، افق نگاه به این رویداد را از یک موضوع استانی فراتر می‌برد و عنوان می‌کند که حضور زائران از سراسر ایران و جهان اسلام، وظیفه‌ای ملی برای تمام دستگاه‌ها جهت پاسداشت شأن این بارگاه ایجاد می‌کند. آیت‌الله مروی با اشاره به آثار و برکات فراوان زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) می‌گوید: این بارگاه منور تنها یک مکان زیارتی نیست، بلکه ظرفیتی بی‌نظیر برای تحقق وحدت ملی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و ترویج سبک زندگی اسلامی است. او با اشاره به آمار میلیونی زائران در دهه پایانی صفر، این پرسش کلیدی را مطرح می‌کند که آیا تمام دستگاه‌های دولتی به اندازه کافی پای کار هستند؟ آیت‌الله مروی این میزان حضور را با مراسم حج و اربعین مقایسه می‌کند که در آنها همه نهادها بسیج می‌شوند و خواستار عزمی مشابه برای زائران رضوی است. از نظر تولیت آستان قدس، چالش‌های ملموسی مانند حجم بالای خودروهای شخصی و ترافیک سنگین خیابان‌های اطراف حرم، نمونه‌ای از ضرورت ورود جدی و فوری نهادهای ملی برای حل مشکلات زائران است.
آزمون بزرگ «همگرایی ملی»
مصطفی فیضی، قائم‌مقام تولیت آستان قدس رضوی، دهه پایانی صفر را نماد و آزمون «همگرایی ملی» برای خدمت‌رسانی به زائران توصیف می‌کند. از دیدگاه او، این رویداد فراتر از مرزهای مشهد و یک مناسبت ملی و متعلق به جهان اسلام است که موفقیت در میزبانی شایسته از آن، در گرو همکاری همدلانه و برنامه‌ریزی دقیق تمام دستگاه‌های مسئول است. وی با اولویت‌بخشی به 2عنصر «امنیت و سلامت» بر تلاش شبانه‌روزی نیروهای نظامی، انتظامی و کادر بهداشت و درمان تأکید می‌کند و نقش اطلاع‌رسانی بموقع رسانه‌ها را در پیشگیری از حوادثی مانند تصادفات، حیاتی می‌داند. فیضی معتقد است خدمت‌رسانی نباید به تامین نیازهای اولیه محدود شود. او بر اهمیت برنامه‌های فرهنگی تأکید ویژه‌ای دارد و می‌گوید: «زائر باید با کوله‌باری از معنویت و معرفت به دیار خود بازگردد.» این هدف، از طریق حضور روحانیون در کاروان‌ها و تولیدات عمیق رسانه‌ای محقق می‌شود. قائم‌مقام تولیت آستان قدس در نهایت نتیجه می‌گیرد که رفع چالش‌های زیرساختی بزرگی همچون کمبود پارکینگ و ناترازی آب و برق در ایام اوج حضور زائران، تنها با یک عزم و هم‌افزایی در سطح ملی امکان‌پذیر خواهد بود.
اجرای گسترده‌ترین طرح فرهنگی و خدماتی»
رضا خوراکیان، مدیر عالی حرم مطهر رضوی از اجرای «گسترده‌ترین طرح فرهنگی، خدماتی و تبلیغی» در دهه پایانی صفر خبر می‌دهد و پیش‌بینی می‌کند که با رشد ۱۰ تا ۱۵درصدی حضور زائران نسبت به سال‌های گذشته، امسال شاهد شکل‌گیری بزرگ‌ترین اجتماع مذهبی کشور خواهیم بود. او شعار محوری امسال «ایران، امام رضا(ع)، ملت متحد، متفق و پیروز» را نه یک عبارت تبلیغاتی، بلکه ریل‌گذاری و مبنای تمام برنامه‌ریزی‌ها عنوان می‌کند. به‌گفته خوراکیان، نقطه عطف این رویداد عظیم، شکل‌گیری «گسترده‌ترین خدمت‌رسانی مردمی» در کشور است؛ جایی که بدنه اصلی خدمات توسط خود مردم ارائه می‌شود و نهادهایی چون آستان قدس نقش پشتیبان را ایفا می‌کنند. او با ارائه آماری شگفت‌انگیز، این ادعا را مستند می‌کند: «بیش از ۹۱هزار خادم و خادمیار رضوی در کنار ۷۵۴هیئت مذهبی از ایران و ۸کشور دیگر جهان، مسئولیت خدمت‌رسانی و برگزاری مراسم عزاداری را بر عهده دارند. این همکاری گسترده با حضور تشکل‌های ملی و مراکز دانش‌بنیان تکمیل می‌شود تا غنای محتوایی و دامنه ارتباطات فرهنگی در سطوح ملی و بین‌المللی ارتقا یابد.»
شکرانه همسایگی
بنیاد مردم‌نهاد و جهادی کرامت رضوی در ایام پایانی‌ماه مبارک صفر که مشهدالرضا(ع) مملو از زائران عزادار شده، با ایجاد ستادی ویژه، برنامه‌ها و اقدامات متنوعی را برای تسهیل زیارت زائران درنظر گرفته است. برپایی 90موکب در محورهای مواصلاتی خارج و داخل شهر مشهد، اسکان زائران، درمان و حتی مشاوره رایگان به زائران از این جمله‌اند. محمدحسین استادآقا، مدیرعامل بنیاد کرامت آستان قدس رضوی درباره دیگر خدمات این بنیاد می‌گوید: «یکی از این فعالیت‌ها، برپایی 4موکب خدمت‌رسانی بزرگ در شعاع 500متری حرم مطهر است که این مواکب علاوه بر خدمات رفاهی، فعالیت‌های فرهنگی هم ارائه می‌دهند.» استادآقا می‌افزاید: «۲۲ مجتمع خدماتی در سراسر کشور به نام امام رضا(ع) فعالند و متناسب با تعداد زائران در ایام پایانی‌ماه صفر، خدمات متنوعی برای آنان درنظر گرفتهاند.» به‌گفته او، مؤسسه تربیت بدنی بنیاد هم شرایط اسکان حدود ۶هزار نفر را در ۱۲سالن سرپوشیده و مجهز به امکانات رفاهی فراهم کرده است.
دست در دست هم
در مشهدالرضا(ع) همه دست به‌دست هم می‌دهند تا از زائران امام هشتم(ع) پذیرایی کنند. به‌گفته عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، ستاد مناسبت‌های ویژه آستان قدس رضوی هم در سطح استان فعال است و در قالب دو قرارگاه، فعالیت می‌کنند؛ قرارگاه خدمات سفر که تسهیلات رفاهی را پیگیری می‌کند و قرارگاه فرهنگی که با محوریت ۲۱دستگاه فرهنگی در استان فعالیت دارد. طالبی اضافه می‌کند: در این تقسیم وظایف، هم محورهای برون‌شهری برای زائرانی که از مسیرهای زمینی و پیاده مشرف می‌شوند و هم محورهای درون‌شهری شامل مواکب، مراکز اسکان و هتل‌ها مورد توجه قرار گرفته و برنامه‌های متعددی طراحی شده است. به‌گفته او ارگان‌های دیگری هم در زمینه خدمت‌رسانی فعالند. مثلا در مسیرهای نیشابور، ملک‌آباد، فریمان، تربت و قوچان، نهادهایی همچون سازمان تبلیغات اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سازمان اوقاف و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان، مسئولیت پشتیبانی مواکب را برعهده دارند.
از ضریح تا سفره نیازمندان
دلخوشی بسیاری از مجاوران یا زائران حرم رضوی، نذری است که برای ضامن آهو می‌کنند تا به واسطه آن، خداوند گشایشی در کارشان ایجاد کند. اما نذورات و مشارکت‌های مردمی آستان قدس رضوی در چه حوزه‌هایی صرف می‌شود؟ علیرضا اسماعیل‌زاده، مدیرکل نذورات آستان قدس رضوی در این‌باره می‌گوید: «تسهیل زیارت، خدمات حمایتی و معیشتی، تسهیل‌گری و ایجاد اشتغال، خدمات سلامت‌محور، جوانی جمعیت و فرزندآوری، محرومیت‌زدایی و پویش‌های ملی ازجمله عرصه‌های خدمت‌رسانی از منبع نذورات است.» از این منابع، برای تسهیل زیارت هم استفاده می‌شود. اسماعیل‌زاده اضافه می‌کند: در بحث تسهیل زیارت، ارائه خدمت به بیش از 31هزار نفر احسان‌پذیر زائر اولی با اجرای طرح مهر درخشان و تسهیل زیارت در ایام دهه آخر صفر و دهه کرامت رضوی و ارائه بیش از 3میلیون خدمت و همچنین تسهیل زیارت در ایام اربعین حسینی و ارائه بیش از 5میلیون خدمت از محل نذورات امکان‌پذیر شد. همچنین توسعه و افزایش بهره‌وری زیرساخت‌های زیارتی - رفاهی هم از محل همین منابع صورت می‌گیرد.
