وسواس زیبایی

مریم سمائی

قبل از عمل جراحی بینی: یعنی عین یه کوفته اومده چسبیده وسط صورت من. اگه این دماغ یه کم رعایت حال بقیه اجزای صورتم رو می‌کرد الان من آن‌قدر درگیرش نبودم، آخه چی می‌شد یه کمی باریک‌تر بود.

بعد از عمل جراحی بینی: سوراخای دماغم تا به تا نیست؟ این یکی کوچیک‌تر شده‌ها. اگه یه کم سر بالاتر بود بهتر می‌شد.
بعد از عمل جراحی دوم بینی: دکتر راست می‌گه. ایراد از دماغم نیست باید گونه بذارم. اگه گونه‌هام بزرگ‌تر باشه، دماغم کوچیک‌تر به‌نظر می‌رسه. اگه چشام هم کشیده‌تر باشه که عالیه.

بعد از چندین عمل جراحی دیگر: چرا من خوشگل نیستم؟ این چه هیکلیه که من دارم. قدم کوتاهه. چاقم. دماغم عین یه کوفته وارفته اومده چسبیده وسط صورتم و... .

در سال‌های اخیر در ایران اشتیاق به تیغ جراحی برای زیباشدن سیر صعودی داشته، به‌طوری که طبق آمارها، ایران جزو کشورهایی محسوب می‌شود که مردمش تمایل زیادی به انجام عمل‌های زیبایی دارند. هم‌اکنون در ایران تغییر شکل بینی، پروتز سینه، لیپوساکشن، کشیدن پوست، بزرگ‌کردن لب، گونه‌سازی‌ و تزریق ژل و چربی برای صاف کردن پوست صورت بسیار رایج است و بسیاری از افراد بدون هیچ نگرانی از عواقب آن تن به این نوع جراحی‌ها می‌دهند.

ناهید محمدپور- روانشناس و مدرس دانشگاه- اختلال بدریختی را یکی از اختلالات سلامت روان می‌داند و توضیح می‌دهد: «فرد مبتلا به این نوع اختلال همیشه احساس نگرانی بابت ظاهر زشت خود دارد و تصور می‌کند که بدن زشت و بد شکل او اجازه فعالیت‌های اجتماعی را از او گرفته است. اختلال بدریختی که گاهی به انجام چندین باره اعمال جراحی می‌انجامد بیشتر اوقات فرد را راضی نمی‌کند و با وجود آنکه حتی ظاهری در حد خیلی خوب دارند اما باز هم اصرار به جراحی می‌کنند و بعد از عمل‌های متعدد جراحی همچنان از ظاهر خود راضی نیستند. بعضی دیگر از افراد وسواس زیبایی دارند. به این معنا که چون کمال‌گرا هستند می‌خواهند در همه‌‌چیز کامل باشند و مدام درصدد رفع نواقص هستند. افرادی که دچار این نوع اختلال هستند، در مورد قسمت‌های مختلف بدن خود افکار وسواسی دارند و تصور می‌کنند که ظاهرشان باید به‌گونه دیگری باشد تا زیباتر شوند».

این مدرس دانشگاه به اختلال بی‌اشتهایی عصبی هم اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: «گروهی از افراد نیز تصور اشتباهی در مورد وزن خود دارند به این معنا که تصویری که از خود می‌بینند آن چیزی نیست که در واقعیت وجود دارد. آنها این حس را دارند که بسیار چاق هستند و برای رفع این چاقی به جراحی‌های سخت تن می‌دهند. افسردگی هم عاملی برای نارضایتی از ظاهر خود و روی‌آوردن به جراحی‌های متعدد را به‌دنبال دارد. از سوی دیگر بعضی از افراد به‌دلیل کمبود اعتماد به‌نفس دچار اختلال بدریختی می‌شوند و با کوچک‌ترین تشویقی از سوی دیگران به سمت عمل‌های جراحی می‌روند تا رضایت دیگران را کسب کنند». اینها واقعیت‌هایی درباره دلایل تمایل مردم ایران به انجام جراحی‌های زیبایی است اما راهکارهایی برای درمان اختلال بدریختی وجود دارد؟ ناهید محمدپور می‌گوید: «اگر مهارت‌های زندگی از همان کودکی به فرد آموزش داده شود بسیاری از این اختلالات به‌وجود نمی‌آید. خانواده، رسانه و وزارت آموزش و پرورش نقش مهمی در این زمینه دارند. به‌عنوان مثال وقتی به کودکی گفته می‌شود که با این نوع آرایش مو چقدر زیبا شدی در واقع به او گفته‌ایم که تو با آرایش زیبا می‌شوی، درحالی‌که باید بیشتر از توانمندی‌های بچه‌ها تعریف شود تا زیبایی‌های ظاهری آنها». درباره تمایل مردم ایران به انجام جراحی‌های زیبایی با امین رفیعی‌پور‌هم حرف زدیم. او پزشک و متخصص روانشناسی سلامت و عضو هیأت علمی دانشگاه است. دکتر رفیعی‌پور توضیح می‌دهد: «عمل‌های زیبایی در بعضی مواقع ضرورت دارد، به‌عنوان مثال وقتی فردی دچار سوختگی شده یا بدشکلی خاصی در اعضای بدنش دیده می‌شود نیاز به عمل جراحی دارد اما اگر فردی بدون اینکه مشکلی در ظاهر خود داشته باشد به جراحی روی بیاورد باید حتما مورد بررسی قرار گیرد تا اختلال روانی او مشخص شود. یکی از اختلالاتی که منجر به تن دادن به اعمال جراحی می‌شود اختلال شخصیت است. به‌عنوان مثال شخصیت‌های نمایشی برای دیده‌شدن نیاز به عمل زیبایی دارند. بیشتر آنها هم دوست دارند که چندین عمل انجام دهند و معمولا هم رضایت ندارند».

اعتماد به نفس پایین دلیل دیگری است که این متخصص روانشناسی از آن به‌عنوان دلیلی برای روی‌آوردن به عمل‌های جراحی یاد می‌کند و می‌گوید: «این افراد فکر می‌کنند که اگر زیبا شوند اعتماد به نفسشان هم بالا می‌رود اما اشتباه می‌کنند چون باید این کمبود درمان شود. برای اینکه مشخص شود فرد نیاز به عمل جراحی زیبایی دارد یا خیر باید ساختار شخصیتی و روانی او چک شود. اگر فرد کمبود اعتماد به‌نفس دارد این عمل برایش مضر است چون اصلا نیازی ندارد و باید اعتماد به نفسش افزایش یابد».

رفیعی‌پور معتقد است که می‌توان با پذیراندن ظاهر واقعی به فرد بیمار، اختلال روانی را در او کاهش داد. او اشاره‌ای هم به قابل درمان‌بودن اختلالات روانی در افرادی که تن به جراحی‌های مختلف زیبایی می‌دهند می‌کند و می‌گوید: «تمام اختلالات اگر قابل درمان نباشند حتما قابل کنترل هستند. هم‌اکنون بیشترین نیاز به زیبایی و دیده‌شدن در سنین نوجوانی تا 30سالگی اتفاق می‌افتد و بیشتر جراحی‌ها هم در همین زمان است. هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان تمایل به انجام عمل‌های غیرجراحی برای زیبایی، بیشتر از عمل‌های جراحی است این در حالی است که در ایران افراد به سمت انجام این اعمال ترغیب هم می‌شوند. بدون تردید، خانواده‌ها، رسانه‌ها، پزشکان جراح و به‌طور کلی نظام سلامت کشور در کاهش انجام اعمال جراحی زیبایی نقش قابل ملاحظه‌ای دارند و اگر از همان ابتدا به کودک آگاهی‌های لازم ارائه شود کمتر دچار اختلالات روانی در این زمینه می‌شود.»