توسعه شهر‌ با سرمایه‌گذاران خصوصی

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

در سال‌های اخیر مدیریت شهری پایتخت به‌دنبال جذب سرمایه بخش خصوصی است و پژوهش‌های دانشگاهی زمینه نظری آن را فراهم می‌کند. در این راستا «هفتمین جلسه هم‌اندیشی تهران آینده، بهگشت، مهارت و مدیریت» با موضوع «سرمایه‌گذاری و مشارکت در پروژه‌های کلان شهری» توسط دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تهران برگزار شد. در این نشست برخی از کارشناسان و استادان دانشگاه، جنبه‌های گوناگون سرمایه‌گذاری در پایتخت را با توجه به عرصه‌های جدید مدیریتی و فرصت‌های نوین فناوری بررسی و نظرهای خود را اعلام کردند. محور‌های اصلی مطرح‌شده در این نشست را می‌خوانید.

 اداره سنتی اقتصاد شهر دیگر ممکن نیست
نوید خاصه‌باف، مدیرعامل سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری تهران: اداره اقتصادی کلانشهر‌ها در تمام دنیا عملا با روش‌های سنتی ممکن نیست و یکی از راهکار‌ها جذب سرمایه‌های شهروندان است که به‌عنوان یکی از ابزار‌های تامین مالی استفاده می‌شود. اکنون بیشتر درآمد شهرداری تهران از محل عوارض شهرسازی است؛ درحالی‌که پایتخت به نسبت 20تا 30سال گذشته به حد اشباع رسیده است و در سال‌های آینده با چالش‌ جدی مواجه می‌شود. در نتیجه باید شهر را توسعه داد و چهر‌ه‌اش را عوض کرد؛ بنابراین یکی از راه‌های مؤثر حضور بخش خصوصی و سرمایه‌ها و مشارکت‌های مردمی در پروژه‌های شهری است. در این زمینه چند اصل کلیدی وجود دارد که می‌توان مواردی مانند شفافیت و قابل پیش‌بینی بودن، توزیع منصفانه ریسک میان بخش خصوصی، تدوین استراتژی جامع شهری براساس هزینه فایده و شناخت موضوعات را نام برد.

تناسب سرمایه‌گذاری‌ها
باید به اقتضای زمان از سرمایه‌‌گذاری بهره ببریم. اکنون در جهان به‌دنبال حل مشکل ناترازی انرژی هستند و یک‌سوم سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه انرژی است، اما ما با چالش دفع یا سوزاندن زباله روبه‌رو هستیم و باید نگران 
قطع شدن برق شهر و از کار افتادن آسانسور باشیم. گاهی در تهران طرحی را پیشنهاد می‌کنند که در شهر‌های دیگر اجرا شده، ولی با تهران تناسب ندارد. سال‌ها قبل در برج میلاد دلفیناریوم ساختند، اما پروژه با شکست مواجه شد یا در یکی از شهر‌های جمهوری آذربایجان بین 2کوه پل شیشه‌‌ای ساختند که اقتباس از پروژه‌ای در چین بود. این جاذبه گردشگری با مطالعه و مشاوره مناسب اجرا و باعث سرمایه‌گذاری‌های دیگر هم شد. امروزه این شهر در حال تولید عسل است که با عسل سبلان ایران رقابت می‌کند.

ثبات در طرح‌ها
بعضی از پروژه‌های شهری سودآور نیستند و به کمک شورا تلاش می‌کنیم بازدهی آنها را بالا ببریم. برخی از پروژه‌ها هم به تغییرات مدیران بستگی دارد و انسجام بین مدیران مختلف هم وجود ندارد. الان سازمان سرمایه‌گذاری شهرداری به نتیجه‌ای می‌رسد و مدیری از منطقه آن را رد می‌کند یا دستگاه نظارتی می‌گوید که در آن ابهام وجود دارد. الان حجم پروژه‌های تهران به‌دلیل جمعیت و وسعت آن از چند کشور اروپایی بیشتر است و باید ظرفیت‌های قانونی بیشتری هم داشته باشد. جذب سرمایه‌گذاری با مناقصه و مزایده تفاوت دارد و مربوط به مذاکره برای استفاده از دارایی‌هاست. کارشناسانی هم هستند که صلاحیت بررسی ندارند و از دیدگاه ساختمانی به مدل‌های درآمدی نگاه می‌کنند.

آموزش شیوه‌های خلاقانه 
محمدحسین بوچانی، رئیس هیأت اندیشه‌ورز مؤسسه آموزش 
علمی کاربردی شهرداری تهران:در میان بیش از 400شهرداری در کشور، تنها مؤسسه دانشگاهی متعلق به شهرداری تهران است. هدف هم این است که موضوعات شهری را واکاوی کند و برای آنها راه‌حل‌های کاربردی داشته باشد. بهترین راه بین حوزه نظر و عمل شهرداری‌ها هستند که این هم توسط ‌مدیران شهرداری ها باید حل و فصل شود.  در این نشست‌ها می‌شود تجارت جهانی را هم دید و تجارب جدیدی در حوزه اجرا به‌وجود آورد. دانشگاه علمی کاربردی به‌دنبال آموزش شیوه‌های خلاقانه به کارکنان است. امسال سرمایه‌گذاری و مشارکت، نام‌گذاری شده است. تامین درآمد هم در میان چند چالش‌‌‌ اصلی مدیریت شهری ایران قرار دارد. کلیدی‌ترین سؤالی که می‌توانیم به آن پاسخ بدهیم این است که در حوزه سرمایه‌گذاری چطور می‌توانیم از طریق مشارکت مردم به حل چالش‌های شهری کمک کنیم.

حکمرانی مشارکتی؛ از «من شهردارم» تا باشگاه شهروندی
علی علاءالدینی، مدیرکل برنامه‌ریزی بودجه و کنترل عملکرد شهرداری تهران:از سال 1401تجربه‌ای در شهرداری تهران به نام «من شهردارم» به وقوع پیوست تا بودجه‌ریزی براساس تعریف و اولویت پروژه‌ها انجام شود. در دوره دوم به جز پروژه‌های قبلی، مشکلات و ایده‌ها هم از مردم دریافت و تبدیل به پروژه‌های جدید شد. در «من شهردارم» سوم که زمستان سال گذشته اجرا شد، 2134پروژه منتخب از مردم دریافت کردیم که در مناطق 22گانه و در سطح سازمان‌ها و شرکت‌ها امسال به نتیجه می‌رسد. دولت‌ها هرقدر هم که توانا باشند قادر نیستند به همه نیاز‌های متنوع، روبه‌رشد و متکثر مردمی پاسخ بدهند؛ برای همین به سمت دریافت نظرات مردمی پیش رفته‌اند. پذیرش عمومی و اجتماعی اقدامات هم از این مسیر اتفاق می‌افتد و مشارکت در مراحل اجرا ‌ رخ می‌دهد. تعارضات عمومی هم در این صورت شکل نخواهد گرفت. از طرف دیگر باید مراقب بود که در جریان مشارکت، بار ناکارآمدی‌ها بر عهده مردم گذاشته نشود. 

بودجه‌ریزی متناسب با سرمایه‌‌گذاری نیست
مسعود بهشتی، معاون سابق اداره کل تشخیص و وصول درآمد:سال 2050جمعیت شهرنشین جهان به 66درصد خواهد رسید که همراه با توسعه صنعتی مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. در ایران هم سال 1357حدود 30درصد شهرنشینی داشتیم. در این سال‌ها 11میلیون نفر جمعیت شهر در 165شهر سکونت داشتند، اما اکنون1243شهر داریم و 70درصد جمعیت شهرنشین هستند که بیش از 60میلیون نفر می‌شوند. شهر‌ها در دوران جدید موتور محرکه توسعه هستند؛ به حدی که هر یک‌درصد توسعه در زیرساخت‌های شهری به 2درصد افزایش تولید ناخالص داخلی (جی‌دی‌‌پی) همان شهر منجر می‌شود، اما سامانه‌های بودجه‌ریزی شهرداری‌ها سنتی باقی ماندند و به شکل جدید و متناسب با سرمایه‌گذاری‌ها درنیامدند. بیشتر از نصف بودجه شهرداری تهران هم به ارزش‌افزوده و به بخش شهرسازی مانند صدور پروانه و جریمه تخلفات اختصاص پیدا کرده است.

تقسیم قدرت با مدیریت مشارکتی
علی حیات‌نیا، پژوهشگر حوزه اقتصاد شهری و مدرس دانشگاه:در توسعه مدیریت شهری، ابتدا پایه غیرمشارکتی را داریم که از آن به مشارکت نمادین و بعد به مشارکت واقعی حرکت می‌کنیم. در مشارکت نمادین، آگاه‌سازی‌ یک‌سویه، رضایت‌سازی‌ و دریافت نظرات مردم انجام می‌شود، اما تعهدی در مقابل آن وجود ندارد. در مشارکت واقعی بخشی از قدرت مدیریت شهری بین شهروندان تقسیم و بخشی از اختیار هم به آنها داده می‌شود. در بالاترین سطح مشارکت واقعی، شهروندان بر سیاستگذاری، اجرا و ارزیابی نظارت دارند. در هریک از شهر‌های بارسلونا، لندن، کپنهاگ، آمستردام، تورنتو، بمبئی، نیویورک، کیپ‌تاون، سئول و... مشارکت مردمی با الگوی متفاوتی به مرحله نهایی رسیده و طرح‌هایی با پیشنهاد و تأیید مردم اجرا شده است. نتیجه این مشارکت اعتمادسازی بوده است.‌ در مواردی با استفاده از اپلیکیشن‌ها از مردم نظرسنجی شده است که به‌مدت چند سال ادامه پیدا کرده و در موارد دیگری از سرمایه‌های شهروندان برای پروژه‌های محلی استفاده شده است.

 نهاد شهرداری به‌دنبال رفاه است
رضا نصراصفهانی، عضو هیأت علمی گروه اقتصاد و کارآفرینی دانشگاه هنر اصفهان: در دنیا الزامات و نیاز‌هایی پیش آمد که نهادی به نام شهرداری را ایجاد کرد، اما در ایران نهاد شهرداری وارداتی است؛ به همین دلیل هنوز با سؤال‌هایی در پس ذهن جامعه روبه‌رو هستیم. از طرف دیگر اکنون شهر نیاز‌هایی دارد که در قوانین قبلی شهردار مسئول آنها نیست، اما آنها را تامین می‌کند؛ مثلا کتابخانه می‌سازد. شهرداری‌ها با مشکل تامین مالی به نسبت درآمد روبه‌رو هستند؛ زیرا باید پروژه‌ها را به نتیجه کامل برسانند. نمی‌شود که نصف یک خیابان را آسفالت و بقیه را رها کنند. در این میان سرمایه‌گذاری را هم داریم. سرمایه‌‌گذار به‌دنبال سود خودش است، ولی شهرداری به‌دنبال رفاه مردم است. کشورهای توسعه‌یافته این دو را با هم همراه کردند. وقتی درباره سرمایه‌گذاری بحث می‌کنیم باید مراقب باشیم که فضای رانتی ایجاد نشود و قرارداد‌ها با پایبندی ادامه پیدا کند؛ به همین دلیل باید قوانین مناسب داشته باشیم تا منابع مالی شهرداری پایدار باشند.

سرمایه‌گذاری برای کاهش مبادله
محمود اولاد، پژوهشگر اقتصاد شهری: سرمایه‌گذاری به معنای اجتناب از مصرف کنونی به نفع مصرف در آینده است. تصور ما از سرمایه‌گذاری همان کاری است که برای تولید کالا و خدمات انجام می‌شود و در غیراین صورت سرمایه‌‌گذاری را مولد نمی‌دانیم؛ درحالی‌که انواعی از سرمایه‌گذاری‌ها برای افزایش بهره‌وری انجام می‌شود یا اینکه برای کاهش هزینه مبادله است. این در شهر‌ها اهمیت دارد و باید نظام انگیزشی را در سرمایه‌گذاران ایجاد کنیم. سرمایه‌‌‌‌گذار به‌دنبال سود بیشتر و بازار‌های جدید با حداقل هزینه و امکان نوآوری است. در جهان رقابتی تولید‌کننده نمی‌تواند روی قیمت مانور بدهد، پس باید برای کاهش هزینه اقدام کند. وقتی زیست‌بوم نوآوری در شهر‌ها وجود داشته باشد، نوآوری به‌صورت مداوم اتفاق می‌افتد. شهرها هم از جذب سرمایه‌گذار به‌دنبال ایجاد اشتغال و اقتصاد پایدار شهری هستند. سرمایه‌گذاران دنبال عوامل تولید ارزان و شهر‌ها در پی سرمایه‌گذاری هستند که با کمک آن بتوانند کیفیت زندگی شهروندان را ارتقا دهند و درآمد پایدار برای هزینه‌های شهر به‌دست بیاورند.

خوشه‌های نوآوری در مراکز شهر‌ها
ناصر یارمحمدیان،عضو هیأت علمی گروه اقتصاد و کارآفرینی دانشگاه هنر اصفهان:زمانی در دنیا شرکت‌های فناوری را از شهر‌ها خارج می‌کردند و در شهرک‌های محصور شده قرار می‌دادند. در دهه‌های گذشته این شرکت‌های نوآور در مناطق شلوغ و پرتراکم شهری مستقر می‌شوند که در نتیجه خلاقیت‌ آنها بیشتر می‌شود. فضا‌های شهری برای بروز خلاقیت مناسب‌تر هستند و تمرکز جمعیت با آنها تناسب دارد. در الگو‌های جدید نوآوری مناطق درون شهرها اولویت اصلی هستند و خوشه‌های نوآوری در مراکز شهر‌ها شکل می‌گیرد. پراکندگی شرکت‌های نوآور، استارت‌آپی و دانش‌بنیان یک معیار مهم برای شناخت امتیازات محله‌هاست. پهنه‌های مناسب برای استقرار شرکت‌ها با تطبیق لایه‌های جغرافیایی انجام می‌شود. سیاستگذاری شهر و نیز دولت براساس معیار‌های به‌دست آمده از این نتایج انجام می‌شود و شهرداری می‌تواند برخی از شاخص‌های شهری مانند جای ایستگاه‌های اتوبوس را تغییر دهد. در برنامه‌ریزی‌های دولتی و شهرداری بعضی از شاخص‌ها تفاوت دارد که با استفاده از محاسبات لازم می‌توان اهمیت هرکدام را پیدا کرد و در برنامه‌ریزی شهری مورد استفاده قرار داد.

محورهای مهم صحبت‌ها چه بود؟
 اهمیت سرمایه‌گذاری در شهرها
 • کاهش هزینه‌های مبادله: توضیح چگونگی کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری از طریق سرمایه‌گذاری.
 • ایجاد زیست‌بوم نوآوری: تأکید بر ایجاد محیطی مناسب برای رشد استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناوری.
 • بهبود کیفیت زندگی: تأثیر سرمایه‌گذاری بر افزایش امکانات و خدمات شهری.
 • ایجاد اشتغال: نقش سرمایه‌گذاری در ایجاد فرصت‌های شغلی جدید.
خوشه‌های نوآوری در مراکز شهری
 • تغییر الگوی استقرار: بررسی انتقال شرکت‌های فناوری به مناطق پرتراکم شهری.
 • افزایش خلاقیت و نوآوری: تأثیر تعامل بین شرکت‌ها و نهادهای مختلف بر خلاقیت.
 • پراکندگی شرکت‌های نوآور: شناسایی امتیازات محله‌ها براساس فعالیت‌های اقتصادی.
 • سیاستگذاری شهری مبتنی بر داده‌ها: اهمیت بهبود زیرساخت‌ها و تسهیل فعالیت‌های اقتصادی از طریق داده‌ها.
تأکید بر اینکه سرمایه‌گذاری و نوآوری به‌عنوان عوامل کلیدی
 در رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی ‌ شهرها شناخته می‌شوند.

چه کسانی در نشست شرکت ‌کردند؟
مدیران شهری
 جمعی از کارآفرینان
 نمایندگان دولت
 جمعی از متخصصان و پژوهشگران
 گروهی از سرمایه‌گذاران