درخشش تهران در دیپلماسی شهری

نیلوفر ذوالفقاری-روزنامه‌نگار

نشست اتحادیه شهرهای بریکس‌پلاس با حضور نمایندگانی از 26کشور دنیا در برزیل برگزار شد. علیرضا زاکانی، شهردار تهران به همراه شهرداران 6شهر ایرانی در اجلاس اتحادیه شهرهای عضو بریکس شرکت کرد و در روز دوم به‌عنوان نایب‌رئیس این اتحادیه انتخاب شد. با توجه به بازگشت هیأت ایرانی و با پایان نشست، عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران و محمدعلی شفیعی، کارشناس روابط بین‌الملل در تلویزیون همشهری حاضر شدند تا دستاوردهای این نشست را روایت کنند.

پیشگامی تهران در فعالیت‌های بریکس
مدیریت شهری، از سال اول، یکی از هدف‌هایش بین‌المللی‌ترشدن شهر تهران و ارتقای سطح همکاری با سازمان‌های جهانی است. تعاملی هم بین شهرداری تهران و وزارت امورخارجه وجود دارد. بخشی از موفقیت سفر اخیر شهردار تهران به اجلاس بریکس در برزیل هم حاصل تلاش و اصرار عباس عراقچی، وزیر امور خارجه است. ما از همان ابتدا، همزمان با شکل‌گیری ایده اتحادیه شهرهای بریکس در اجلاسی با میزبانی روسیه، در اجلاس شرکت کردیم و نقش فعال داشتیم. سپس نشستی در دبی داشتیم و در ادامه تهران میزبان پیش‌جلسه اصلی در تشکیل اتحادیه شهرهای بریکس بود. این جلسه به‌دلیل تهیه اساسنامه این اتحادیه اهمیت داشت. پس از آن شهردار کازان روسیه که در اتحادیه شهرها نقش فعالی داشت، به تهران آمد و با شهردار تهران دیدار کرد.

نقش فعال تهران در یک مشارکت بین‌المللی
فرایند مشارکت و عضویت کشورها در سازمان‌های بین‌المللی متفاوت است و هرکدام مبتنی بر تجربه دیپلماتیک شکل می‌گیرد. از ابتدای ایده مشارکت شهرهای کشورهای بریکس، تهران نقش فعالی در این موضوع ایفا و جایگاهش را به‌عنوان یکی از شهرهای مهم تثبیت کرد. اینکه شهردار تهران رئیس مجمع کلانشهرهای ایران هم است، نقش مهمی در این اثرگذاری داشت. حضور پررنگ شهرهای ایرانی به قدرت دیپلماسی ایران در این اجلاس کمک کرد. ایران با عدد قابل توجهی از شهرهای خود در اجلاس مقدماتی شرکت کرد که اتفاق مثبتی است. معمولا با این انتقاد روبه‌رو می‌شویم که در حوزه دیپلماسی نقش انفعالی داریم و بعد از شکل‌گیری نهادهای بین‌المللی، به این نتیجه می‌رسیم که باید حضور داشته باشیم؛ اما این بار اتفاق دیگری افتاد.

نگاه‌های مثبت به تأثیرگذاری تهران
تجربه در دیپلماسی شهری نشان می‌دهد که نقش و جایگاه ایران و تهران در رویدادهای بین‌المللی، خاص و ویژه است. این نقش خیلی فراتر از چیزی است که خودمان در رسانه‌ها مطرح می‌کنیم. نگاه کشورهای دیگر به تهران، نگاهی بلندمرتبه است. موافقت تهران با هر موضوعی در اجلاس‌ها به شکل معناداری اثرگذار است. نقش فعالانه شهرداری تهران در بریکس، حضور تهران و ایفای نقش را در شکل‌گیری اتحادیه شهرهای بریکس اجتناب‌ناپذیر می‌کرد. علیرضا زاکانی هم در این اجلاس بلافاصله بعد از مدیر، سخنران اول بود و در ادامه به‌عنوان نایب‌رئیس این اتحادیه انتخاب شد.

تبادل تجربه بین تهران و ریو
شهردار تهران پیگیری‌های چندبعدی در این سفر داشت. باید از سفیر ایران در برزیل برای استقبال از شهردار و برگزاری جلسه کاری جدی و مفصل در بدو ورود تشکر کنیم. یکی از موضوعات این جلسه کاری، واردات گوشت گرم به کشور بود. شهرداری تهران مجوزی را برای واردات و توزیع گوشت گرم از طریق سامانه شهرزاد از دولت دریافت کرده است. شهردار تهران این دغدغه را برای همه 20کلانشهر ایران دارد که بتوانند در این زمینه به دولت کمک کنند. در کنار اجلاس بریکس، مراودات با برزیل هم ادامه داشت. در این سفر شهردار تهران و بقیه شهرداران ایرانی از مرکز کنترل ترافیک ریو برای انتقال تجربه بازدید کردند.

تهران، پیشگام در حمل‌ونقل عمومی
در این بازدید مشخص شد که حدود 30درصد تردد مردم در ریو، پیاده انجام می‌شود. در شهرهای دنیا ایده اولویت‌بودن انسان نسبت به ماشین در حال پیاده‌سازی است. ما هم در روددره فرحزاد و مسیر 47کیلومتری منطقه2 تهران این ایده را دنبال کردیم. از این نظر برزیلی‌ها از ما جلوتر بودند. اما در حمل‌ونقل برقی، مشاهدات میدانی می‌گوید ما به‌خصوص در استفاده از اتوبوس‌های برقی جلوتر هستیم. این پیشرفت هر سال بیشتر می‌شود و امیدواریم تا سال آینده حداقل در محدوده آلودگی هوا بتوانیم همه حمل‌ونقل عمومی را برقی کنیم.

حضور پررنگ ایران در اجلاس بریکس
نشست‌های متعددی در اجلاس بریکس برگزار شد که یکی از آنها نشستی بین شهرداران شهرهای ایرانی و هندی بود. دیدار شهردار تهران و شهردار کازان هم در این اجلاس برگزار شد. ایلسور متشین در این دیدار به علیرضا زاکانی گفت که بعد از سفر اخیرش به تهران، حیرت خود را از پیشرفت حمل‌ونقل در تهران، با وجود همه تحریم‌ها، به همکارانش اعلام کرده است. او که 20سال تجربه شهرداربودن دارد، به‌مزاح گفت شما در تهران کارهای مثبتی در 3سال انجام دادید که من در 20سال نکردم، به‌خصوص درباره مترو و توسعه فضای سبز. متشین در این دیدار از علیرضا زاکانی برای شرکت در جشن سالانه کازان که اواخر خرداد برگزار می‌شود، دعوت کرد. همه شهرداران ایرانی در پنل‌های تخصصی که به‌صورت موازی با اجلاس انجام می‌شد، شرکت کردند. شهردار تهران درباره تجربه ایران در استفاده از فناوری‌ها ارائه‌ای داشت و پیشنهادهایی برای همکاری در حوزه امنیت غذایی مطرح کرد. در ابتدای صحبت خود هم درباره وضعیت سخت مردم غزه گفت‌وگوی انتقادی داشت. شهرداران اراک، رشت، اصفهان، قزوین و معاون شهردار شیراز هرکدام در پنل‌های تخصصی، نقش فعالی داشتند.

تغییر نگاه‌ها به ایران با دیپلماسی شهری
در دنیای کنونی، نقش دیپلماسی عمومی خیلی اوقات از دیپلماسی رسمی پررنگ‌تر است. جهان، جهان روایت‌ها و رسانه است. جنگ تصاویر، مناسبات جهانی را رقم می‌زند و نقش شهرها و شهرداری‌ها می‌تواند در شکل‌گیری دیپلماسی عمومی پررنگ باشد. در 3سال اخیر بارها دیده‌ام که سفرا و مقامات خارجی وقتی وارد تهران می‌شوند، در جلسات درباره رشد تهران و فضای سبز حرف می‌زنند. برخی صراحتا گفته‌اند تصویری که ما در رسانه دیده بودیم، کشوری جنگ‌زده و دچار قحطی بود. تهران در همکاری با سایر شهرها در بریکس توانست نقش مهمی در تغییر این نگاه‌ها ایفا کند. دیپلماسی پیش‌دستانه ما در بریکس این بود که ننشستیم نگاه کنیم تا نهادی شکل بگیرد و بعد ما را برای شرکت در آن دعوت کنند. ما از همان ابتدای مطرح‌شدن ایده، مشارکت کردیم. در تنظیم و تدوین اساسنامه اتحادیه شهرهای بریکس به میزبانی تهران نقش داشتیم و در نخستین اجلاس رسمی این اتحادیه، 6شهر ایرانی حضور داشتند. درنهایت هم نایب‌رئیسی تهران در این اتحادیه تصویب شد.

پیمانی برای منافع مشترک
معمولا سازمان‌های بین‌المللی تحت‌تأثیر قدرت‌های بین‌المللی هستند و این قدرت‌ها منافع خود را به سازمان‌های بین‌المللی دیکته می‌کنند. 5کشور اولیه تشکیل‌دهنده بریکس تصمیم گرفتند پیمان و اتحادی داشته باشند تا بتوانند در راستای منافع خودشان دستورکارهایی را شکل دهند. بعدها از زمان اجلاس آفریقای جنوبی که شهید رئیسی هم در آن اجلاس حضور داشت، گسترش و توسعه بریکس مطرح شد. همان موقع ایران درخواست عضویت در بریکس را مطرح کرد و سال گذشته در اجلاس روسیه، عضویت رسمی ایران در این گروه تأیید شد.

اتحاد در همکاری‌های اقتصادی
هدف اصلی از شکل‌گیری بریکس، همکاری اقتصادی کشورهای عضو است. این کشورها می‌خواهند از این پس محوریت فعالیت‌های اقتصادی را از کشورهای غربی بگیرند و خودشان تعریف‌کننده باشند. مثلا ما دستورکارهای محیط‌زیست را در جهان می‌شناسیم، اما سال گذشته شهرداری مسکو با اجرای طرحی، اطلاعات محیط‌زیستی را از شهرهای عضو بریکس جمع‌آوری و شاخص‌های مشترک آنها را استخراج کرد. طبیعی است که نیازمندی‌ها و دغدغه‌های این شهرها با شهرهای غربی متفاوت باشد و برنامه‌های مختص خود را نیاز داشته باشند. در حوزه فعالیت‌های اقتصادی هم بریکس با همین الگو عمل می‌کند.

تلاش اعضای بریکس برای استقلال اقتصادی
بسیاری می‌گویند غرب همچنان قدرتمند است و تلاش‌هایی مثل شکل‌گیری بریکس، سرگرمی محسوب می‌شوند؛ اما دونالد ترامپ در نخستین اظهارنظرها بعد از ورود به کاخ‌سفید، گفت که اگر کشورهای بریکس بخواهند ارز مشترک داشته باشند، تعرفه صددرصدی برای آنها اعمال می‌کند. این یعنی فعالیت بریکس باعث نگرانی کشورهای غربی و دارای اهمیت است. با توجه به تحریم‌هایی که برای روسیه وجود دارد، پروسه جایگزینی ارزهای ملی کشورها در تبادلات اقتصادی تسریع شده است. 70درصد مبادلات چین و برزیل با ارز ملی انجام می‌شود. روسیه و هند هم همین روند را در پیش گرفته‌اند.

حمایت بریکس از اجرای پروژه‌های شهری
در این اجلاس درباره صندوق همکاری شهرها بحث شد. این صندوق شبیه بانک است و روی طرح‌های مختلف در شهرها سرمایه‌گذاری می‌کند. فراخوانی تا پایان تابستان امسال برای معرفی پروژه‌های مهم شهری در کشورهای عضو بریکس اعلام می‌شود. بعد هیأت داوران طرح‌ها را بررسی می‌کند و پروژه‌ای که می‌تواند به‌عنوان الگو به شهرهای دیگر هم معرفی شود، سرمایه لازم برای اجرا را دریافت می‌کند. به‌این‌ترتیب تحریم‌ها و تصمیم غربی‌ها دیگر نمی‌تواند مانع اجرای پروژه‌های شهری شود. پروسه انتخاب پروژه هم کاملا علمی و تخصصی است. پروژه منتخب در شهرهای دیگر تکثیر می‌شود و این اتفاق مثبتی است. در این شرایط طبیعی است که کشورهای غربی نگران کم‌اثرشدن ابزارهای فشار خود بر کشورهای دیگر باشند.

تأثیر دیپلماسی عمومی در بازسازی چهره ایران
وزارت امورخارجه ادبیات مشخصی در سطح بین‌المللی دارد و تلاش می‌کند ایران را در چهارچوب‌های مشخص خود، بهتر به دنیا معرفی کند. دیپلماسی‌های موازی می‌توانند مکمل تلاش‌های وزارت امورخارجه باشند. حضور ایران در اجلاس بریکس کمک می‌کند که بخش‌های دیگری از ایرانی‌بودن هم شناخته شود؛ چون شهرداری‌ها ارتباط مستقیمی با مردم کشورها دارند. شهردار کازان که به ایران سفر کرد، سال‌ها شهردار بوده و نگاه شهری درست و دقیقی دارد؛ بنابراین تصویر واقعی‌تری از مردم و بدنه شهر تهران دریافت کرده است. دیپلماسی شهری به توسعه ادبیات دیپلماتیک ایران و ازبین‌بردن تصویر منفی‌ای که غرب سعی می‌کند از ایران بسازد، کمک می‌کند.

تأثیر بریکس بر زندگی مردم
دیپلماسی عمومی فضا را نسبت به شهر و کشور تلطیف و نگاه‌ها به ایران را مثبت می‌کند. در مدیریت شهری، اداره‌ای به نام دیپلماسی اقتصادی فعال شده تا فرصت‌های اقتصادی را در فضای بین‌المللی پیدا کند؛ مثلا توانایی ساخت متروی ما بسیار بالاست و مذاکره می‌کنیم که در یکی از شهرهای اروپای شرقی مترو بسازیم. اگر این اتفاق بیفتد، آورده مالی آن صرف توسعه متروی تهران می‌شود و این موضوع به تسریع توسعه متروی تهران کمک می‌کند. این چرخه‌ای است که در بریکس شکل می‌گیرد و اثر آن وارد زندگی مردم می‌شود.

نگذاریم شیرینی دستاوردها تلخ شود
عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران: در کنار شیرینی‌های ارزشمند این اجلاس و حضور فعالانه دیپلماسی شهری، اظهارات برخی از نمایندگان محترم شورا وجود داشت که تلخ‌کامی ایجاد می‌کرد. وقتی ما در اجلاس عمومی و پنل‌های تخصصی در حال تلاش بودیم، اخباری داشتیم که اصل سفر را زیر سؤال برده بودند یا از این سفر اظهار بی‌اطلاعی کرده بودند. در این سفر تمام مسیر قانونی مثل همه سفرهای شهرداران کلانشهرها طی شد. ضمن اینکه این سفر با پیگیری شخص دکتر عراقچی، وزیر امورخارجه کشورمان هموار شد. این اظهارات بدون توجه به منافع عمومی کشور مطرح شد و اگر ترجمه می‌شد و به گوش سایر اعضای نشست می‌رسید، می‌توانست بازتاب منفی داشته باشد. خوشبختانه این اتفاق نیفتاد ولی خاطره تلخی شد که وقتی داشتیم تلاش می‌کردیم در یک رویداد بزرگ بین‌المللی نقش مثبتی ایفا کنیم، باید پشت سر نگران برخی اظهارنظرها می‌بودیم. باید بیشتر از اینها حمایت می‌شدیم؛ هرچند باید از رئیس شورای شهر تشکر کنیم که در این سال‌ها همواره از دیپلماسی شهری حمایت کرده است .