ناهار عزا از شام عروسی گران‌تر شد

لیلا شریف-فهيمه طباطبايي- روزنامه‌نگار

غم از دست دادن عزيزي در خانواده يك طرف، هزينه‌هاي سنگين مراسم كفن و دفن و پذيرايي از مهمانان طرف ديگر؛ چالش كهنه‌اي كه نه تنها حل نشده بلكه هر روز سنگين‌تر و پرزرق و برق‌تر مي‌شود و هزينه‌هاي كمرشكن آن به خصوص در بحران اقتصادي اين روزهاي ايران، حال بازماندگان را بدتر مي‌كند؛ مسئله بغرنجي كه پاي آن به ريش‌سفيدان محلي،  نماز جمعه و شبكه ايكس باز شده و از امام جمعه اردبيل تا كاربران ايراني نسبت به آن انتقاد كرده‌اند. در چند روز گذشته، ويدئويي در اينستاگرام پربازديد شده كه در آن چند ريش‌سفيد همداني ميثاق‌نامه‌اي را براي حذف غذا و پذيرايي سنگين در مراسم ترحيم نوشته و با يكديگر امضا كرده‌اند؛ ويدئويي كه كاربران ايراني از آن به شدت استقبال كرده و آن را به عنوان يك تبليغ مثبت بازنشر كرده‌اند.

منوي غذا از 650 هزار تا يك ميليون و 750 هزار تومان
یک سالن به عنوان اولین تالاری شناخته می‌شود که در میان تبلیغات سطح شهر جای ثابتی برای خود باز کرده است. خبرنگار همشهری در تماس تلفنی با مسئولان آن، اطلاعات جالبی در مورد هزینه‌های نجومی پذیرایی و خدمات جانبی به دست آورد. به گفته مسئول اطلاع‌رسانی این تالار، 13منوی برای پذیرایی وجود دارد که از نفری 655هزار تومان شروع می‌شود و تا یک‌میلیون‌و‌755‌هزار‌تومان ادامه دارد. به این هزینه‌ها باید 10درصد مالیات و 3درصد حق سرویس را اضافه کرد. بر این اساس هزینه حداقلی این تالار برای 100مهمان بیش از 70میلیون‌تومان است و اگر بخواهیم منوی یک‌میلیون‌و‌755 هزار تومان را ملاک قرار دهیم،‌ برای این تعداد بیش از 175میلیون‌تومان هزینه لازم است. در منوی خدمات اضافه هم قیمت‌های عجیبی به چشم می‌خورد، به عنوان مثال اگر صاحبان عزا، مداح به همراه نی و دف انتخاب کنند باید 15میلیون‌تومان بپردازند و برای خدماتی مانند پیانیست لابی، خوشامدگویی در لابی و میز یادبود باید به ترتیب 2میلیون و 500 هزار، یک‌میلیون‌و‌500‌هزار و 3میلیون‌تومان پرداخت شود. دیگر تالارهاي مجلل مشابه نيز وضعيت مشابهی دارند و براي پذيرايي از يك جمع 100نفره حداقل 150ميليون تومان دريافت مي‌كنند. هزينه سنگيني كه فقط براي يكي از ده‌ها مراسم ترحيم است. 

نظر امام جمعه اردبيل درباره پذيرايي مراسم ترحيم 
چند روز پیش آیت‌الله سید حسن عاملی، امام جمعه اردبیل در خطبه‌های نمازجمعه از مردم خواست تا غذا دادن در مراسم ترحیم را تعطیل کنند: «در خصوص مجالس ترحیم به‌طورکلی 2پیشنهاد داریم؛ اول اینکه اطعام حتماً تعطیل شود.  امروزه هزینه بسیار سنگین است و گاهی صاحب‌عزا از زندگی ساقط می‌شود. صاحب‌عزا در نهایت بیچارگی معطل می‌ماند که به فکر عزیز از دست‌رفته خود باشد یا به فکر شکم مهمانان! در دين اسلام نیز مکروه است که کسی در منزل صاحب‌عزا غذا بخورد.» او به مردم پیشنهاد داد: «‌اگر شما را به تالاری جهت غذای میت دعوت کردند، حتماً نروید تا این آداب ناشایست تعطیل شود. مسئله دوم این است که دسته‌گل‌های مفصلی برای مجالس ترحیم می‌آورند که مصداق بارز اسراف است و هیچ فایده‌ای برای روح میت ندارد و چند ساعت دیگر دور ریخته می‌شود؛ پیشنهاد می‌شود که جهت شادی میت که دستش از این دنیا کوتاه شده، اقلام کوچک و بزرگ جهیزیه اهدا شود.»

ميثاق‌نامه براي «نه» به تجملات عزاداري
در کنار چشم و هم‌چشمی‌هایی که با مراسم ترحیم گره خورده است، برخی یاد گرفته‌اند که برای حمایت از اطرافیانشان دست به اقدامات متفاوتی بزنند؛ درست مانند اهالی جلالوند، یکی از دهستان‌های بخش مرکزی کرمانشاه که در اواخر دهه 90 با حمایت ریش‌سفیدان روستا، میثاق‌نامه‌ای با نام «نه، به مراسم غذا خوردن در مراسم ختم» امضا کردند و از این طریق به کمک خانواده‌های عزادار آمدند. در کنار این رفتارهای جمعی، برخی هم در قد و قامت توان خانواده خود دست به اقدام‌های قابل توجهی زده‌اند. مصطفی که چند سال پیش پدرش را از دست داده، در گفت‌وگو با همشهری در این مورد گفت: «زمانی که پدرم فوت کرد، در شوک بودیم و اصلا نمی‌دانستیم که چه‌کار باید بکنیم. همان زمان اقوام به کمک ما آمدند.» او در مورد شیوه کمک اطرافیانشان گفت: «با اینکه ما از وضع مالی خوبی برخوردار هستیم اما اقوام نگذاشتند که هزینه مالی به ما تحمیل شود. مثلا دایی من تمام هزینه‌های مراسم را بر عهده گرفت و برای هر مراسم هم یکی از اقوام غذا را تهیه می‌کرد.»

پويش عليه پذيرايي روز خاكسپاري
در كنار اعتراض علني آيت‌الله عاملي، اين موضوع در شبكه ايكس هم ترند شد. مثلا اين مطلب 11هزار بار از سوي مخاطبان پسنديده و 527بار بازنشر شد. «رفتين مراسم خاكسپاري دمتون گرم، موجب تسلا و دلگرمي بازماندگان شدين اما مراسم تموم شد، برگردين خونه‌هاتون و يه املت بزنين؛ چلوكباب خانواده عزادار رو نخوريد. بيايد اين رسم كثيف رو مثل پاتختي از مد بندازين. مهمون خونه داغديده نشيد.» با وجود این نقدهای اجتماعي، تالارهای مجلل و لوكس در اطراف قبرستان‌ها به خصوص در اطراف بهشت‌زهراي تهران بیشتر شده و تبليغات محيطي آنها بالا گرفته است. بسیاری از عابران با چشمان متعجب به بنرهای تبلیغاتی نوظهوری نگاه می‌کنند که تا پیش از این، جایی در شهر نداشتند. تبلیغات این تالارها، با تصاویری از دکوراسیون‌ باشکوه و محیطی مجلل، به نوعی فرهنگ جدیدی را ترویج می‌کند؛ فرهنگی که مراسم ترحیم را از فضایی ساده برای همدردی، به یک نمایش تبدیل کرده است.