این محله ...
دوبیتی‌هایی کوتاه در خیابانی بلند
سیدسروش طباطبایی‌پور
خیام را با ایجازش می‌شناسند؛ دوبیتی‌هایی کوتاه، مختصر و مفید همراه با غافلگیری و ضربه‌ای نهایی! او شاعری است که سخنش با اینکه به لطف آب است، اما کم‌گفتن سخن را صواب می‌داند و در دو بیت، نسخه‌ات را می‌پیچد و عصاره جهان را به خوردت می‌دهد:
ای دل غم این جهان فرسوده مخور
بیهوده نئی غمان بیهوده مخور
چون بوده گذشت و نیست نابوده پدید
خوش باش غم بوده و نابوده مخور
اما خیابانش در تهران برخلاف شعرهایش، چندان کوتاه نیست؛ خیابانی به طول حدود 5کیلومتر که شمالی‌جنوبی است و خیابان امام‌خمینی (ره) را به خیابان شوش وصل می‌کند و با خیابان‌های مهمی مثل 15خرداد و مولوی، تقاطع دارد. همین دیروز، زادروز این حکیم، ریاضیدان و فیلسوف فرزانه بود؛ به همین مناسبت، گشتی در خیابان خیام می‌زنیم و رازهای مگوی این خیابان قدیمی را برملا می‌کنیم.
تاریخش
در عهد قاجار، به‌سبب نزدیکی با ارگ سلطنتی، این گذرگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود؛ به آن جلیل‌آباد می‌گفتند و گاهی به‌خاطر ساختمانی که در آن ابزارهای جنگی، باروت و مواد منفجره برای آتشبازی نگهداری می‌شد، به آن باروت‌خانه هم می‌گفتند. البته اکنون اثری از آن ساختمان باقی نمانده و تنها چند نشان مختصر در سردر و در فلزی ورودی ایستگاه مترو به چشم می‌آید؛ نقش‌برجسته‌ای آهنی از تفنگ و شمشیر که یادآور آن قورخانه با ابهت است.
در دوره پهلوی اول، زمانی که مد شد خیابان‌ها را به‌نام شاعران کهن‌پردازی چون فردوسی و مولوی و سعدی بگذارند، نام این خیابان را هم خیام برگزیدند.
ساختمان‌هایش
خیابان خیام لااقل به‌خاطر این 2ساختمان، به‌خود می‌بالد؛ یکی ساختمان دادگستری که رضاخان در سال1317 خورشیدی دستور بنایش را داد و اکنون هم برقرار است و در اختیار دستگاه قضا و دیگری ساختمان قدیمی‌ترین روزنامه در حال چاپ ایران یعنی روزنامه اطلاعات که جلوی قورخانه قرار داشت ومتروکه است. البته به‌خصوص در کوچه‌پس کوچه‌های این خیابان، ساختمان‌های کهن دیگری نیز وجود دارد که از برخی آنها به‌عنوان انبار استفاده می‌شود.
پارک شهر
در بخش شمالی خیابان خیام، نگینی سبز، خوش می‌درخشد. پارکی که در 25هکتار در اسفند1329 افتتاح شد تا مردم ساکن در محله سنگلج و خیابان خیام بتوانند زیر سایه چنارها و بیدهای مجنونش دمی بیاسایند. این بوستان، یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های تهران است که همچنان با‌صفا، بار تصفیه هوای بخش‌های مرکزی شهر را به دوش می‌کشد و البته نمی‌تواند به خوبی از پس کار برآید.
چهارراه گلوبندک
نمی‌توان از خیابان خیام گفت و از چهارراه گلوبندک سخنی به میان نیاورد؛ چهارراهی قدیمی که حوالی بازار بزرگ تهران قرار دارد و در تقاطع خیابان خیام و 15خرداد واقع شده است. در آن روزگار چون در این محله، از گلوگیر یا گلوبندش، چشمه‌هایی جوشان می‌جوشید، به آن گلوبندک می‌گفتند.
در همینه زمینه :
