فراموشی بازماندگان

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

شنبه ششم اردیبهشت سال 1404حادثه‌ای تلخ، آسمان بندرعباس و روزگار مردم را سیاه کرد. یک انفجار عظیم در محوطه کانتینر‌های بندر شهید رجایی، بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور، زلزله‌ای شد که زندگی بسیاری از هموطنان‌مان را زیر و رو کرد. آوار این زلزله تا دوردست‌ها رفت و خراب شد روی سر بازمانده‌های گمنام‌تر از کشته‌ها. خبر رسید که عده‌ای در دم تصعید شده‌اند و حتی گردی از وجودشان در دست نیست. خانواده آنها که شماره پرسنلی داشتند، با و بی‌جنازه تکلیفشان معلوم شد و در همان روزهای اول رفتند پی عزاداری‌های بی‌پایانشان. حالا بعد از حدود 18روز مشخص‌شده که زنان و مردان کهنسال و بی‌سوادی در سیستان و بلوچستان وجود دارند که حتی پول آمدن به بندرعباس را هم ندارند، چه رسد به کارهای قضایی و اداری که بی‌شناسنامه باید انجام دهند تا ثابت ‌کنند عزیز نان‌آورشان در بندر بوده ؛ هنوز ابعاد پنهان و پیچیده این حادثه روشن نشده است.
روز دوشنبه، 22اردیبهشت محمد جمالیان، نماینده اراک و همچنین عضو کمیته اعزامی مجلس به بندرعباس، سیدعبدالکریم هاشمی نخل ابراهیمی، نماینده میناب، رودان، جاسگ و بشاگرد و یک فعال اجتماعی در تلویزیون اینترنتی همشهری حاضر شدند تا در برنامه «روایت انفجار» گروه سرزمین من درباره این حادثه در سومین هفته پس از ماجرا، گفت‌وگوی صریحی داشته باشند.‌

حادثه چطور رخ داد؟
نماینده اراک در مجلس شورای اسلامی و همچنین عضو کمیته اعزامی مجلس به بندرعباس درباره مشاهده‌های میدانی خود در روزهای اول حادثه و تغییراتی که بعد از 3هفته ایجاد شده است، می‌گوید: شب حادثه مأمور بررسی حادثه شدیم و صبح روز بعد در بندر رجایی بودیم.
آتش ادامه داشت و گروه‌های امدادی مشغول کار بودند.  در آن لحظه‌ها برای ما نجات جان مصدومان اهمیت داشت و اینکه بتوانیم خدمات خوبی ارائه دهیم. هلال احمر و اورژانس بسیار خوب عمل کرده ‌بودند؛ به بیمارستان‌ها رفتیم و وضعیت خدمات‌رسانی را از زبان مردم جویا شدیم؛ اکثر بیمارانی که با آنها مصاحبه کردیم از روند خدمات‌رسانی راضی بودند.
محمد جمالیان درباره شرح این‌حادثه می‌گوید: گزارش حادثه از سوی مسئولان استان را با حدود 7،8نفر از مصدومانی که مستقیماً شاهد حادثه بودند چک کردم. همه آنها یک روایت را تعریف کردند. مثلا یک راننده ماشین سنگین برای من تعریف کرد که یکی از کانتینرها بر اثر برخورد لیفتراک جرقه‌ای زد و بعد یک پودر نارنجی از آن بیرون زد. سریع دنده عقب گرفت‌ ولی با انفجار کانتینر، ماشین 50تنی 5،6متر از زمین بلند شد. با این شدت انفجار، پیدا کردن و شناسایی متوفیان بسیار سخت است. اینکه الان آمار تعداد دقیق متوفیان را بدهیم، کار دشواری است. برخی جسد‌ها چند تکه شده و سوخته‌اند و باید درباره آنها آزمایش ژنتیک انجام شود. برای کسانی که کارمند گمرک نبوده و خانواده‌هایشان مراجعه کرده‌اند پرونده تشکیل شده‌، ولی مفقودی‌ها براساس آخرین گزارش‌ها 7مورد بوده است.

هنوز مقصر معلوم نیست
نماینده میناب، رودان، جاسگ و بشاگرد در مجلس در پاسخ به این سؤال که مسئول این حادثه کیست، می‌گوید: هنوز هیچ خبر رسمی درباره اینکه چه ارگانی یا چه فردی مسئولیت این حادثه را بر عهده دارد، اعلام نشده است. ما هنوز نمی‌دانیم که این حادثه بر اثر سهل‌انگاری بوده یا نه.
تمام افرادی که از نزدیک حادثه را دیده‌اند، دیگر زنده نیستند و همه آنهایی که در شعاع 50متری حادثه بوده‌اند متأسفانه از بین رفته‌اند. کل محوطه‌ای که شرکت سینا در آن قرار دارد از ساختمان‌های اداری، کامپیوتر‌ها و... همه از بین رفته‌اند و سؤال اینجاست که چرا واحد‌های اداری نزدیک مجموعه انبارها قرار داشته است؛ درحالی‌که معمولا باید در یک فاصله ایمنی از بارهای کانتینر یا بارهای فله قرار گیرند؟ محوطه انفجار با هر آنچه در آن بوده کلا با خاک یکسان شده است. روزهای اول حادثه اعلام شد که 2مدیر بازداشت شده‌اند؛ ولی هیچ نامی از آنها برده نشده است. سیدعبدالکریم هاشمی نخل ابراهیمی توضیح می‌دهد: 2نفر از مدیران مرتبط با بندر شهید رجایی بودند و در مرحله بازپرسی قرار دارند. آنها باید مقصران حادثه را معرفی کنند و بگویند آیا می‌دانستند که در کانتینر‌ها چیست؟ به هر حال هر چه بوده کالای خطرناک و محترقه درون کانتینرها بوده و خسارتی که ایجاد کرده  و همچنین در بخش خصوصی هم بسیار زیاد بوده است.
عدد تقریبی خسارت ۷۰ همت است. اگر حادثه باشد، بیمه‌ها پاسخگو خواهند بود و درصورت عمدی و سهل‌انگاری، عوامل باید پاسخگو باشند. ماشین‌آلات و خودروهای تاجران و ترخیص‌کاران همه خسارت دیده است؛ به‌دنبال این هستیم که خسارت آنها زودتر پرداخت شود تا به روال‌عادی زندگی‌شان برگردند.

مکث
گلایه خانواده‌های آسیب‌دیده
در ادامه نشست تلویزیون همشهری، یک فعال مدنی مستقر در منطقه به جمع مهمانان همشهری می‌پیوندد و با صدایی گرفته از عزاداری‌های بی‌پایان درباره شرایط خانواده‌های آسیب‌دیده می‌گوید: امروز با یکی از خانواده‌ها در تماس بودم که می‌گفت: هنوز خبری به او درباره عزیز مفقود شده‌اش نداده‌اند. در واقع همچنان خانواده‌هایی داریم که در یکی، دو روز اخیر با آنها تماس گرفته شده یا هنوز تماسی دریافت نکرده‌اند. در روزهای اول کسی در کنار این خانواده‌ها نبود و این سؤالی است که من اول از خودم و بعد از نهادهای دولتی می‌پرسم. چرا 6روز پس از حادثه کسی به این خانواده‌ها مراجعه نکرده است؟ چالش این خانواده‌ها، فقط عزاداری نیست. آنها در عین اینکه عزادارند، باید از مهمان‌هایی که دارند پذیرایی کنند. کاش ما بتوانیم محیطی را فراهم کنیم که این خانواده‌ها فقط عزادار عزیز از دست رفته‌شان باشند. متأسفانه خانواده‌هایی هستند که به جز مؤسسات خیریه و مردمی هنوز هیچ‌کسی تحت هیچ عنوانی با آنها تماس نگرفته است. او تعداد کسانی که مفقود‌الاثرند را نمی‌داند؛ ولی معتقد است، نمی‌توان آمار دقیقی از کشته‌ها داد. این فعال اجتماعی که نمی‌خواست نامش فاش شود، می‌گوید: برخی از افراد به‌طور غیرقانونی برای کار وارد گمرک می‌شدند. در روستای خونسرخ حوالی اسکله شهید رجایی ‌خانواده‌ای را دیدیم که 3نفر از اعضایشان کشته شده بودند و آنها می‌گفتند که 3نفر از دوستانشان هم از بین رفته‌‌اند و اصلا اثری از آنها نیست. کارگرانی داریم که در بندر مشغول کار بوده‌اند و پدر و مادر پیرشان  در بلوچستان هزینه‌ آمدن به بندرعباس و سواد پیگیری از پزشکی قانونی را هم ندارند. خانواده مرد بلوچی را می‌شناسم که اتفاقاً شناسنامه داشته و سرپرست همسر، پدر و مادر و خواهر معلولش بوده ولی شاید باورتان نشود که تا همین امروز هنوز هیچ اقدامی نکرده‌اند؛ چون اصلا بلد نیستند احقاق حق کنند. سؤال من از نمایندگان مجلس این است که اگر این اتفاق جای دیگر بیفتد، اوضاع بر همین منوال خواهد بود؟ یا این شرایط فقط برای بندرعباس به این صورت بوده؟ اینجا هیچ‌کسی زندگی عادی ندارد. همه ما آدم بزرگ‌ها به روانشناس نیاز داریم، چه برسد به کودک 7‌ساله‌ای که مدرسه نمی‌رود و به خاطر ترس یک لحظه از پدرش جدا نمی‌شود. آنها می‌گویند: شاید مسئولان از ترس بیمه و خسارت به ما سر نمی‌زنند. این مردم شریف در وهله اول نیاز به همدلی دارند.

مکث

سیدعبدالکریم هاشمی نخل ابراهیمی، نماینده میناب، رودان، جاسک و بشاگرد در مجلس با شنیدن روایت‌های فعال اجتماعی بندرعباس در برنامه تلویزیون اینترنتی همشهری می‌گوید: من این موارد را نشنیده بودم و
در این‌باره اطلاع نداشتم. تصورم این بود که حتما بهزیستی، سازمان بنادر، استانداری و... این کار حداقلی را انجام داده‌اند و برای دلجویی و رفع کم و کسری‌ها به مردم سر زده باشند. من بعد از این جلسه این موضوع را دنبال خواهم کرد. در این حادثه عمومی، خانواده‌ها باید حمایت شوند و ما به‌دنبال این بودیم که فوتی‌ها را شهید اعلام کنیم.
 این تصمیم البته فرایند طولانی دارد. اگر آن نشود، حداقل باید حمایت‌هایی که به‌عنوان همنوع از یکدیگر می‌کنیم، همین احوالپرسی‌ها و سرزدن‌ها و...    انجام شود؛ اینها جزو واجبات ما هستند.
اگر قصوری بوده ان‌شاءالله جبران خواهد شد و ما پیگیری می‌کنیم تا نهادهای حمایتی و عمومی و مسئولان استان به خانواده‌ها سربزنند.

2کمیسیون پیگیر هستند
نماینده اراک در مجلس شورای اسلامی و همچنین عضو کمیته اعزامی مجلس به بندرعباس درباره افزایش تعداد کشته‌ها پس از شنیدن روایت این فعال مدنی می‌گوید: در حوادث دسته‌جمعی پروتکل‌هایی وجود دارد که مدیریت بحران و پدافند غیرعامل آن را پیگیری می‌کنند. آنچه این فعال اجتماعی بیان کرد کم‌کاری مدیران استانی بوده است.
در روزهای اول شاهد موجی از همکاری و ایثار و فداکاری
 همه بخش‌ها بودم.
داروخانه‌هایی بودند که به رایگان دارو می‌دادند. صحنه‌هایی که مردم در اهدای خون خلق کردند، بی‌نظیر بود. هلال‌احمر و اورژانس وظیفه‌ای برای سرزدن به خانواده‌ها ندارند ولی بهزیستی مکلف به این کار است و باید صحبت آنها را هم شنید. در حوادثی که عمق زیادی دارد و فراگیر است، خانواده‌های آسیب‌دیده اصلا شرایط طبیعی ندارند و ما باید به فکر آنها باشیم. ما نمی‌خواهیم ‌ نه خیلی اوضاع را خوب جلوه دهیم و
نه سیاه‌نمایی کنیم.  پیگیری مفقودین فقط از طریق قضایی امکان‌پذیر است. ممکن است از فردا افرادی بیایند و ادعا کنند فرزندشان در حادثه بوده و دیه طلب کنند. اگر قرار است دیه‌ای پرداخت شود باید حضور متوفی در حادثه اثبات شود. آخرین آماری که به مراجع قضایی هرمزگان مراجعه کرده‌اند
۷ مورد بوده است. اگر خانواده‌ای عزیزش را در این حادثه از دست داده باید به مراجع قضایی مراجعه کند.
محمد جمالیان درباره گزارشی که وزارت راه و شهر‌سازی و سازمان بنادر در حال تهیه آن هستند، اظهار می‌کند:
2 کمیسیون علت حادثه را بررسی می‌کنند و برای ما مهم سرعت تهیه گزارش نیست، بلکه گزارش باکیفیت و دقیق از واقعیت مهم است. مطمئناً طی یک‌هفته تا ۱۰روز آینده نهایی ‌ و به اطلاع مردم رسانده خواهد شد.

رعایت‌نشدن استانداردها در بندر
نماینده میناب، رودان، جاسک و بشاگرد در مجلس نیز به‌پیگیری‌های بعدی مجلس پس از رسیدگی به خسار‌ت‌های مالی و جانی اشاره می‌کند و می‌گوید: چیزی که در این حادثه    بارز است«عدم‌رعایت استانداردهاست».
در بندر شهیدرجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر کشور، ۷۰درصد بار فله و بار کانتینری کشور جابه‌جا می‌شود. در ساحل 1200کیلومتری جنوب کشور، تعداد بنادر در پهنه سواحل به‌طور متعادل گسترش پیدا نکرده است. از بندرعباس تا بندر شهید بهشتی 600کیلومتر فاصله است که بنادر این میان، کوچک و سنتی هستند. به‌دنبال آن هستیم که بنادر کوچک و متوسط با کارکرد‌های متوسط داشته باشیم که اگر حادثه‌ای رخ داد دچار مشکلات اساسی در کار مردم نشویم.
سید عبدالکریم هاشمی نخل ابراهیمی موضوع بعدی را نحوه کار بنادر در کشور می‌داند و می‌افزاید: چرا بیش از 2هزار کانتینر در این بندر دپو شده است؟ قوانین و مقررات ما باعث می‌شود کالاهای وارداتی در بندر رسوب کند و شغل پرسود و بی‌دردسر انبار‌داری گسترش یابد.
حداقل می‌توانیم محوطه انبارها را از بقیه بندر جدا‌ و چیدمان کالاها را ساماندهی‌ و‌کالاهای خطرناک، مصرفی و خوراکی را از هم جدا کنیم. اینها مسائلی است که رعایت نشده و نمی‌شود. حوادث در دنیا رخ می‌دهد ولی این مقدار نیست.