نشت لوله‌های پالایشگاه تهران، زمین‌های کشاورزی عظیم‌آباد ری را غیر قابل کشت می‌کند
گندم با طعم نفت
ناهید فراهانی| خبرنگار:
منطقه 20
۵۲ سال قبل وقتی نخستین کلنگ ساخت پالایشگاه تهران در نزدیکی چند روستای اطراف شهرری به زمین زده شد کسی تصور نمی‌کرد روزی روستاهای خوش آب و هوا و ییلاقی اطراف این پالایشگاه به مناطقی با انواع آلودگی‌ها تبدیل شوند. احداث پالایشگاه برای اهالی روستاهای عظیم‌آباد، قمصر، درسن‌آباد، قوچ‌حصار و اسماعیل‌آباد ارمغانی جز خشکسالی به همراه نداشت. روستاهایی که وجه مشترکشان همجوار بودن با پالایشگاه و چندین شرکت نفتی وگازی است. چند سال قبل مشکلات زیست‌محیطی ایجاد شده در روستای اسماعیل‌آباد و از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، مسئولان را برآن داشت تا نسبت به تخلیه سکنه روستا اقدام کنند. اهالی روستای عظیم‌آباد با روزنامه همشهری محله تماس گرفتند و از نفوذ مواد نفتی پالایشگاه شهید تندگویان به عمق زمین و نابودی زمین‌های کشاورزی این روستا گله کردند. ما هم برای آگاهی بیشتر از کم و کیف این مسئله به روستای عظیم‌آباد رفتیم تا از نزدیک این مشکل زیست‌محیطی را بررسی کنیم.
انگار حالا بعد از چند سال نوبت روستای دیگری در این محدوده از پایتخت رسیده است. از جاده پر دست‌انداز روستای عظیم‌آباد می‌گذریم و وارد روستا می‌شویم. در نگاه اول سرسبزی این روستا هر تازه‌واردی را مجذوب خود می‌کند. یونجه‌زارهای اطراف روستا سرسبزی آن را دو چندان کرده است اما این نقاب سبز هم نمی‌تواند پوششی باشد برای آلودگی‌های زیست‌محیطی تحمیل شده به روستای عظیم‌آباد. به گفته اهالی بیشتر زمین‌های عظیم‌آباد با آب‌هایی آبیاری می‌شوند که آلوده به مواد نفتی هستند اما مقدار این آلودگی‌ها بسته به شرایط مختلف متغیر است.
«محمدرضا مهرابی» که از کودکی با کشاورزی آشناست می‌گوید: «۴۰سال است که کشاورزی می‌کنم. عشق و علاقه‌ام به این کار باعث شده با تمام مشکلاتی که در این شغل وجود دارد همچنان به کشاورزی ادامه دهم.» او به مشکلی که سال‌هاست کشاورزان این روستا با آن دست و پنجه نرم می‌کنند اشاره می‌کند و می‌افزاید: «وجود پالایشگاه تهران و دیگر شرکت‌های نفتی باعث از بین رفتن کشاورزی روستاها شده است. تجهیزات پالایشگاه تهران قدیمی است و به همین دلیل مواد نفتی وارد زمین‌ها شده و زمین‌های کشاورزی قمصر، درسن‌آباد و اسماعیل‌آباد را خشکانده است و فقط روستای عظیم‌آباد باقی مانده که آن هم با توجه به نفوذ مواد نفتی، زمین‌های کشاورزی‌اش به‌زودی از بین خواهد رفت.»
مهرابی می‌گوید: «مواد نفتی به عمق زمین نفوذ کرده است. هر زمان که کشاورزان روستای اسماعیل‌آباد از آب فاضلاب برای آبیاری زمین‌های خود استفاده می‌کنند، سطح آب‌های زیرزمینی بالا آمده و آب چاه‌های ما هم آلودگی کمتری دارد اما وقتی کشاورزان روستاهای اطراف زمین‌های خود را آبیاری نمی‌کنند، سطح آب زیرزمینی پایین رفته و به آلودگی‌های نفتی می‌رسد و در نتیجه موتورها، آب آلوده را از عمق زمین به سطح می‌آورند و ما با مشکل مواجه می‌شویم.» او به مشکل شرکت سولفور‌سدیم در نزدیکی روستای عظیم‌آباد اشاره می‌کند و می‌گوید: «این شرکت در برخی از ساعات، گازهایی را منتشر می‌کند که روی محصول ذرت می‌نشیند و آنها را می‌خشکاند.»
مهرابی با بیان اینکه کاشت سبزی در روستای عظیم‌آباد ممنوع شده می‌گوید: «در گذشته بخش زیادی از سبزی تهران از روستای عظیم‌آباد تهیه می‌شد اما پس از نشت مخازن نفت پالایشگاه تهران، زمین‌های اطراف آلوده شدند که از آن به بعد کشت سبزی از سوی اداره کشاورزی شهرستان ری ممنوع شد و اکنون گندم، جو، یونجه و علوفه برای دام در این زمین‌ها کشت می‌شود.»
مواد نفتی در آب کشاورزی
۲۰سال است که اهالی روستای عظیم‌آباد با مشکل آلودگی‌های زیست‌محیطی پالایشگاه دست و پنجه نرم می‌کنند.
«قاسم محمدی» رئیس شورای روستای عظیم آباد که از کودکی در این روستا بزرگ شده در این‌باره می‌گوید: «در سال‌های گذشته به دلیل آلودگی نفتی، موتورآب روستای عظیم‌آباد ازسوی مسئولان پلمب شد. این آلودگی از آن زمان ادامه داشته و هنوز هم وجود دارد.»او در ادامه می‌گوید: «در جلسات مکرری که با مدیران سابق و فعلی پالایشگاه برگزار کردیم، مقرر شد آنها در هر ثانیه ۳۰ لیتر آب به ازای آلوده کردن آب کشاورزی روستا به کشاورزان واگذارکنند اما تاکنون این قرارداد عملی نشده است.»
محمدی که چندین دوره به‌عنوان رئیس شورای روستا فعالیت کرده در ادامه می‌گوید: «فقط یک لوله از آب‌های سطحی پالایشگاه که به اصطلاح تصفیه شده در اختیار کشاورزان روستا قرار داده‌اند که ۱۰ لیتر در ثانیه آب می‌دهد. این مقدار آب کفاف کشاورزان را نمی‌دهد. اگر هم بخواهیم از چاه خودمان برداشت کنیم، به دلیل آلودگی نفتی و گازی که در آب چاه وجود دارد، امکان‌پذیر نیست.»
به گفته محمدی، آبی که از پالایشگاه برای آبیاری زمین‌های کشاورزی واگذار شده است آلودگی ندارد اما جوابگوی نیاز کشاورزان هم نیست. از این‌رو کم بودن آب باعث کاهش برداشت کشاورزان شده است.
رئیس شورای روستای عظیم‌آباد با اشاره به وجود مواد نفتی در آب کشاورزی می‌گوید: «مواد نفتی درآب کشاورزی وجود دارد اما تاکنون در خاک تأثیر چندانی نداشته است. با این حال، اگر ادامه پیدا کند قطعاً تأثیرات جبران‌ناپذیری بر خاک منطقه خواهد داشت.»محمدی از عزم جدی ساکنان روستا برای واگذاری زمین‌های خود به پالایشگاه می‌گوید و ادامه می‌دهد: «مردم روستا حاضرند زمین‌های خود را به پالایشگاه واگذار کنند. چراکه با این شرایط نمی‌شود کشاورزی کرد. کشاورزان یا باید از آب فاضلاب استفاده کنند یا از کشاورزی دست بکشند. خوشبختانه کشاورزان نسبت به استفاده از آب نامتعارف آگاه شده‌اند و هرگز از این‌گونه آب‌ها استفاده نمی‌کنند.»
او کمبود آب را دلیل ازبین رفتن کشاورزی در روستای عظیم‌آباد عنوان می‌کند و می‌گوید: «اکنون فقط ۴۰۰هکتار زمین در روستای عظیم‌آباد زیر کشت می‌رود. اگر وضع همین‌طور ادامه یابد، این چند هکتار هم از بین خواهد رفت. پالایشگاه هیچ‌گونه خدماتی در مقابل آلودگی نفتی زمین‌ها، به کشاورزان روستا ارائه نمی‌دهد. طی صورت جلسه‌ای قرار شده تا زمانی که پالایشگاه رفع کامل آلودگی کند آب معوض از سوی پالایشگاه به کشاورزان داده شود که تا این لحظه رفع آلودگی نشده و آب کافی هم از سوی پالایشگاه تأمین نشده است.»
سهم ناچیز روستا از عوارض آلودگی
با تمام آلودگی‌هایی که پالایشگاه و سایر شرکت‌های نفتی و گازی به روستای عظیم‌آباد تحمیل کرده‌اند اما عوارض آلودگی به شهرهای مجاور پرداخت می‌شود و سهم روستای عظیم‌آباد از عوارض آلودگی بسیار ناچیز است. «مهدی ماندگارتبار» که به تازگی دهیار روستای عظیم‌آباد شده است در این‌باره می‌گوید: «وجود مواد نفتی در آب کشاورزی از مشکلاتی است که مسئولان باید به آن توجه داشته باشند. آلودگی ناشی از پالایشگاه و دیگر تأسیسات نفتی آسایش و سلامتی مردم روستا را تهدید می‌کند. این در حالی است که ما بودجه‌ای سالانه یا ماهانه برای رفع عوارض آلودگی پالایشگاه دریافت نمی‌کنیم. عوارض پالایشگاه در کل شهرستان ری و شهرهای همجوار همچون حسن‌آباد و ورامین توزیع می‌شود. درحالی که حتی یک‌درصد از آلودگی‌های شرکت‌های نفتی به آنجا نمی‌رسد. اهالی این روستا بیشترین سهم را از آلاینده‌ها و آلودگی‌های آنها دارند و باید بیشترین خسارت به ساکنان این روستا پرداخت شود تا سرانه آلایندگی صرف تأمین فضای سبز روستا شود.»
با هیچ‌کس تعارف نداریم
«امین بابایی» مدیر روابط‌عمومی و مشاور ارشد فرماندار شهرستان ری در گفت‌وگو با همشهری محله در خصوص مشکل نفوذ مواد نفتی به زمین‌های کشاورزی روستای عظیم‌آباد می‌گوید: «ادعای کشاورزان روستای عظیم‌آباد مبنی بر آلودگی و آغشتگی آب به املاح نفتی یا املاح معدنی را نمی‌توان فقط با چشم غیرمسلح ارزیابی و در مورد آن اقدام کرد. وجود یکسری مواد شناور و روغنی در آب دلیلی بر وجود مواد نفتی و شیمیایی بودن آب نیست. چون در مسیر نهرهای فاضلاب روستای عظیم‌آباد، کارخانه‌های قالیشویی و کارخانه‌های صنعتی دیگری هم وجود دارد. برای همین باید در ابتدا برای راستی‌آزمایی، آب منطقه، بافت خاک و همچنین محصولات در یک دوره مدون با نظارت شبکه بهداشت و درمان مورد آزمایش قرار گیرد.» مدیر روابط‌عمومی فرمانداری ری می‌افزاید: «تلاش می‌کنیم تا آسیب‌های ناشی از این اتفاقات شهروندان را درگیر نکند. پرداختن و پررنگ کردن این‌گونه اخبار، نوعی فرافکنی و ایجاد تشویش در اذهان عمومی است.»
بابایی می‌افزاید: «بنا بر تأکید فرماندار شهرستان ری درخصوص سلامت مردم با هیچ مجموعه و ارگانی تعارف نداریم و درصورت مشاهده هرگونه تخلف احقاق حق می‌کنیم. کما اینکه در سال‌های گذشته که آبیاری مزارع و باغ‌ها با آب‌های غیرمتعارف به یکی از چالش‌های زیست‌محیـــطی در شهرستان ری تبدیل شده بود، موضوع با پیگیری اداره بهداشت و درمان و جهاد کشاورزی و با آزمایش‌های لازم، مورد بررسی قرارگرفت. براساس گزارش‌های واصله، مزارعی که با آب‌های آلوده آبیاری می‌شدند در عملیاتی ویژه منهدم شدند.»
یک شیر آب برای یک روستا
تلخ است که در۳ کیلومتری پایتخت زندگی کنی اما آب تصفیه شده نداشته باشی. در میدانگاهی روستای عظیم‌آباد یک شیرآب وجود دارد که ساکنان در حال پرکردن ظرف‌های آب خود از آن هستند. «محمدعلی رمضانی» ۱۶سال است که در روستای عظیم‌آباد زندگی می‌کند. او می‌گوید: «برخی ساکنان این روستا در خانه‌های خود دستگاه تصفیه آب دارند ولی با وجود این دستگاه‌ها هم نمی‌توان آب لوله‌کشی را برای پخت غذا و تهیه چای استفاده کرد چراکه املاح و مزه بدی دارد.» او به ته‌نشین شدن املاح داخل کتری‌ها و خراب شدن دستگاه‌های تصفیه آب اهالی روستا اشاره می‌کند و می‌گوید: «آبی که در لوله‌ها جاری است به دلیل وجود املاح به هیچ عنوان قابل مصرف نیست و فقط برای شست‌وشو مورد استفاده قرار می‌گیرد.» او در ادامه می‌گوید: «تنها لوله آب تصفیه‌شده روستا را هم مسئولان پالایشگاه تهران در سال ۱۳۵۷برای استفاده اهالی روستا کشیدند. ساکنان روستا فقط از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب می‌توانند از این شیر، آب تصفیه‌شده بردارند.»
امکان نشت خطوط نفتی وجود دارد
«زهره عبادتی» رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ری هم در این زمینه نظراتی دارد. او می‌گوید: «در مجاورت روستای عظیم‌آباد ۳شرکت انبارنفت، خطوط لوله و پالایشگاه تهران جانمایی شده است. امکان نشت نفت از این شرکت‌ها وجود دارد. از این‌رو نمی‌توان فقط پالایشگاه تهران را مقصر این موضوع دانست بلکه ما باید بازدیدی از این مرکز داشته باشیم و لوله‌های خطوط را مورد ارزیابی و کارشناسی قرار دهیم.»
او می‌افزاید: «این ۳شرکت که در واقع مواد خام نفتی را از جنوب کشور به تهران منتقل می‌کنند ممکن است در مسیر لوله‌ها نشتی داشته باشند که باید مورد کارشناسی قرار گیرد و در اسرع وقت پاسخ آزمایش‌ها از طریق رسانه‌ها به مردم اطلاع‌رسانی شود.»
در همینه زمینه :
