گزارش
طعم‌خوش نان‌ملی
نان نفته در خراسان جنوبی به ثبت ملی رسیده است و اهالی آن معتقدند ثبت ملی، زمینه‌ساز ماندگاری این میراث خواهد بود
زهرا حمیدی-بیرجند- خبرنگار همشهری
برای تهیه گزارش به گِریمُنج یا گِری مُنج روستایی در بخش نیمبلوک شهرستان قائنات که بیش از ۱۰۰ کیلومتر با بیرجند، مرکز خراسان جنوبی فاصله دارد، می‌رویم. از اهالی سراغ بانویی راکه برکت را به این روستا هدیه می‌دهد، می‌گیریم. نیمه‌های شب از خواب بیدار و با ذکر «بسم‌الله» آماده درست‌کردن خمیر می‌شود. او با عشق آوردن برکت بر سر سفره اهالی روستا از خواب بیدار می‌شود و تا زمان بالا آمدن خورشید به آماده‌کردن تنور مشغول است. بوی سوختن هیزم‌ها که از تنور بلند می‌شود، خبر پختن نان‌ها می‌رسد؛ نان نفته که این روزها به ثبت ملی هم رسیده است.
زهره خانم، یک میراث زنده
زهره گلی اسدآباد، بانوی ۵۲ ساله ساکن روستای گریمُنج یکی از افراد فعال در حوزه پختن نان اصیل این روستا یعنی «نفته» است. او بعد از پخت، نان‌ها را روی سفره پارچه‌ای به نام «ساروق» در اتاقی با سقف چوبی پهن می‌کند که دورتادور آن با پشتی پوشانده شده است. در هر یک از طاقچه‌های کوچک اتاق، ظروف قدیمی مسی یا نیکلی به چشم می‌خورد؛ این اتاق با بوی نان محلی و صاحبخانه‌اش یک میراث زنده است. هر نان که از تنور بیرون می‌آید، زهره خانم صلواتی می‌فرستد.
شیوه پخت نان
زهره گلی اسدآباد به همشهری می‌گوید: نان پختن را از سال‌ها پیش انجام می‌دادم. از زمانی که ۱۵ساله بودم همراه مادرم پای تنور کار می‌کردم و کم‌کم خود مسئولیت تنور و پخت نان را برعهده گرفتم.
او شیوه پخت نان را اینطور شرح می‌دهد: خمیر کماچ را تا مرحله‌ای که حجم آن دو برابر شود، ورز می‌دهیم. پیاز را خرد می‌کنیم و در روغن یا کره تفت می‌دهیم. عدس و یک گیاه محلی به نام مجوک را به همراه ادویه اضافه می‌کنیم و بعد از اینکه مواد با یکدیگر مخلوط شدند، از روی حرارت برمی‌داریم. سپس مواد را داخل این خمیر می‌گذاریم که اندازه آن از نان معمولی کوچکتر است.
از زمان‌های قدیم در روستای‌گریمُنج این نان را برای عروسی و عید می‌پختند و معتقد بودند برکت و شادی را دوچندان می‌کند. گلی با بیان اینکه این نان ویژگی‌هایی ازجمله طعم خوب، مقوی بودن و همچنین زیبایی برای تزئین سفره جشن را دارد، می‌افزاید: این نان را گاهی 2نفره و گاهی به‌تنهایی می‌پزم. تمام افراد روستا برای تأمین نان روزمره خود، پخت نان را از کودکی آموزش دیده و در خانه خود تنور دارند.
یک سبک غذایی ماندگار
فضه اسماعیلی، بانوی ۶۰ساله دیگری است که در پخت این نان مهارت دارد. او می‌گوید: از مادرم پخت نان را فراگرفتم. فکر می‌کنم قدمت آن به بیش از ۱۰۰ سال می‌رسد. او با تأکید بر اینکه نباید بگذاریم این قبیل خوراکی‌های سالم که خود یک سبک غذایی هستند، فراموش شوند، می‌افزاید: ثبت ملی این مهارت به معرفی آن کمک می‌کند، اما باید کار بیشتری برای معرفی میراث به جای مانده از گذشتگان کرد تا خاموش نشود
میراث مادری، جای فراموشی ندارد
زهره گلی اسدآباد معتقد است: مانند گذشته آن‌گونه که باید از این نان در جشن‌ها استفاده نمی‌شود. با این همه او و برخی از اهالی روستا گاهی برای نمایشگاه‌های غذا این نان را در معرض دید عموم می‌پزند تا شناسانده شود. او می‌گوید: همیشه سعی کرده‌ام این هنر را به دیگران آموزش دهم تا بتوانم مانع از فراموشی این میراث مادری شوم
مکث
نانی برای افزون‌شدن برکت جشن
در روزهای اخیر ۵سنت و آیین قدیمی به نام قائنات و مشترک با خراسان جنوبی در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
یکی از آنها نان نفته است. کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی که در ثبت این نان تلاش کرده است، به همشهری می‌گوید: این نان قدمتی بیش از 100سال دارد و در زمان قدیم بیشتر برای مجالس عروسی پخت می‌شد. در زمان‌های قدیم در مراسم ازدواج و در خلال بردن وسایل داماد توسط خانواده عروس پیش از برگزاری مراسم نیز از این نان می‌پختند، در هدایای داماد می‌گذاشتند و به آن مجمعه‌کش عروس می‌گفتند. فریبا کاهنی می‌افزاید: این نان را در سال‌های گذشته برای ایام نوروز درست می‌کردند و با خود به‌عنوان سوغات به شهرهای دیگر می‌بردند.
وی با بیان اینکه مواد آن خمیر نان، سیب‌زمینی و عدس پخته است که آن را پوره می‌کنند و در پیاز و روغن و ادویه تف می‌دهند اظهار کرد: یک نوع دیگر آن را نیز با سبزی خاصی که در فصل بهار در مزارع زعفران رشد می‌کند درست می‌کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان قائنات نیز با اشاره به ثبت ملی پخت نان سنتی «نفته» در فهرست میراث معنوی کشور می‌گوید: پرونده این آیین و سنت پس از چند دور تحقیق میدانی همراه با بررسی اصالت و قدمت آن و در یک بازه زمانی 2ساله تکمیل شده و به ثمر نشسته است. حمید عباس‌زاده با بیان اینکه این میراث گستره وسیعی از هنر‌های بومی، آیین‌های سنتی، جشن‌ها و مراسم ملی، مهارت‌های دستی و فرهنگ شفاهی مردم را شامل می‌شود که ویژگی‌هایی همچون تکرارناپذیری، بدون جایگزین بودن، هویت‌بخشی و ترسیم مسیر زندگی آیندگان دارد که آن را خاص و منحصربه‌فرد می‌کند می‌افزاید: میراث فرهنگی ناملموس یا میراث معنوی ارزشمندترین گنجینه‌های فرهنگی مردم هر منطقه است که ریشه
در تمدن و تاریخ آن دارد و باید حفظ شود.
در همینه زمینه :
