گزارش
عملیات خنثی‌سازی بمب زباله
گفت‌وگوی تلویزیون اینترنتی همشهری درباره کوه زباله در شمال و راهکارهای آینده برای حل این معضل
راحله عبدالحسینی- سیده زهرا عباسی- روزنامه‌نگار
معضل زباله در شمال، جدید نیست. چند دهه‌ای می‌شود که محیط‌زیست شمال با این زباله‌ها تهدید می‌شود و حالا بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر هر چه زودتر برای این معضل چاره‌اندیشی نشود، زباله‌های شمال در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان در آینده نزدیک از بمب شیمیایی‌ای که در حلبچه ریخته شد، فاجعه بارتر خواهد بود. هرچند برخی هم مانند کارشناسان حاضر در گفت‌وگوی تلویزیون اینترنتی همشهری که روز جمعه، 29فروردین به همین موضوع اختصاص داشت، معتقدند این بمب مدت‌هاست منفجر شده و با تبعات آن درگیر هستیم. چند روز پیش هم معاون آموزش و مشارکت‌‌های مردمی سازمان محیط‌زیست در اختتامیه بخش شهری جشنواره فرزند ایران، قهرمان زمین در لاهیجان از تولید ۶ هزار تن زباله در استان‌های شمالی خبر داده و گفته بود که ۷۰ درصد این زباله‌ها بدون بازیافت، دفن می‌شوند. به‌گفته هادی کیادلیری، طبق آمارها میزان تولید زباله در برخی شهرهای ساحلی به ۳ هزار تن می‌رسد و این مهم یک فاجعه زیست‌محیطی تلقی می‌شود، زیرا ۳۰ درصد از آب‌های سطحی و زیرزمینی شمال کشور تحت‌تأثیر شیرابه زباله‌هاست. گفت‌وگوی تلویزیون اینترنتی همشهری درباره کوه زباله در شمال با حضور علیرضا عسگری،
عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران و ابوعلی گلزاری، پسادکتری مهندسی محیط‌زیست و مدیریت پسماند برگزار شد.
کوه زباله نه، رشته کوه زباله
راه‌حل معضل پسماند در شمال چیست؟ اینطور که به‌نظر می‌رسد این میزان زباله در شمال کشور نه‌تنها جمع نمی‌شود، بلکه مدام به آن اضافه می‌شود تا جایی که گویا مافیایی دست به‌دست هم داده اند تا هیچ وقت شمال کشور روی خوش نبیند.
عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران درباره دست‌های پشت پرده و مافیای پسماند در شمال کشور در ابتدای مناظره می‌گوید: «از دید من یک بی‌خردی توسعه‌یافته و جهالتی ادامه‌دار موجب این اتفاق شده است. در حال حاضر شاهد این هستیم که نقطه به نقطه شمال زیبای کشور دچار چالش‌های اساسی است و این چالش‌ها از دیدگاه من تا زمانی که خرد، علم و دانش در کنار هم قرار نگیرد و خودرأیی‌ها و اعمال سلیقه‌ها کنار گذاشته نشود، حل نمی‌شود؛ یعنی باید بپذیریم که این مشکل به این بزرگی هست.» علیرضا عسگری در ادامه به انتخاب شمال کشور از سوی مردم برای نوروز و دیگر تعطیلات اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «شمال هم متعلق به همه مردم این سرزمین و قطعا مردمان بومی شمال است، اما با این شرایط تخریب در حوزه محیط‌زیست تا چندی دیگر اصلا جنگل هیرکانی نخواهیم داشت، زیرا برای رفع این معضل، خرد جمعی نداریم.» او در پاسخ به این موضوع که خرد جمعی تا اینجا اقدامات متعددی انجام داده، اما چرا به نتیجه نرسیده، می‌گوید: «در مدیریت پسماند سلسله فرآیندی درنظر گرفته‌اند که از پیش از تولید به‌آن فکر کن که کمتر تولید کنی. درحالی‌که مدیران و متولیان دنبال انتهای کار هستند که قائم به سلیقه است؛ به‌عنوان مثال دنبال پسماندسوزی هستند.»
پسماندسوزی؛ آری یا خیر؟
درحالی‌که پسماندسوزی به‌عنوان راهکاری برای کاهش پسماند شمال دنبال می‌شود، علیرضا عسگری، عضو هیأت‌مدیره و دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران این راهکار را غیرمؤثر می‌داند و می‌گوید: «فکر می‌کنیم تمام مشکلات با پسماندسوزی حل می‌شود. پس نقش مردم محلی چیست؟ چقدر مردم را دخیل کردیم که همراه ما باشند؟ اگر پسماندسوزی راهکار بود، تا الان و بعد از این سال‌ها جواب داده بود. این نکته را هم بگویم که تکنولوژی و فناوری پسماندسوزی اشتباه نیست، اما پسماندسوزی هم جوری است که دست مافیای پشت پرده است.»
ستاد پسماند نداریم
پسادکتری مهندسی محیط‌زیست و مدیریت پسماند در ادامه این بحث مروری بر آمار تولید پسماند در شمال دارد و می‌گوید: «هر روز حدود ۶ هزار تن پسماند در شمال کشور تولید می‌شود و اگر حداقل را درنظر بگیریم روزانه حدود ۶۰۰هزار لیتر فقط شیرابه وارد دریای خزر می‌شود؛ درحالی‌که یک تصفیه‌خانه شیرابه هم نداریم که بتواند شیرابه را کاملاً تصفیه کند. در کل شهرک‌های صنعتی استان‌های شمالی تصفیه‌خانه شیرابه نداریم و همه شیرابه‌ها وارد دریای خزر می‌شوند.» ابوعلی گلزاری آمار بیشتری درباره معضل تولید شیرابه می‌دهد و اشاره می‌کند: «هر ثانیه حدود ۱۵ لیتر شیرابه در شهرهای شمالی تولید می‌شود و به دریای خزر می‌ریزد. نگاهی به آمار سلامتی نشان می‌دهد یکی از 3استان شمالی همواره در رده‌بندی بیماری‌های کشور جزو 5استان اول است. پس شاهد هستیم که عدم‌مدیریت پسماند چقدر به سلامت مردم آسیب وارد می‌کند. یکی از پروژه‌هایی که ما برای تصفیه‌خانه شیرابه در رشت درنظر گرفتیم، پس از 10سال هنوز یک لیتر آب هم تصفیه نکرده است.»
او علت این ناکارآمدی را ساده‌انگاری در حوزه مدیریت پسماند می‌داند و توضیح می‌دهد: «همه فکر می‌کنند متخصص پسماند هستند و می‌گویند تفکیک پسماند انجام شود. این در حالی است که در کشور ستاد پسماند نداریم؛یعنی یک اتاق فکر مدیریت پسماندی که بداند ماجرا بحرانی است،نداریم.ما واقعاً بحران پسماند شمال را به‌عنوان واجب‌تر از نان شب احساس نکرده ایم. پس یعنی ما هنوز بحران را درک نکردیم. اگر ستادی تشکیل شود و ردیف بودجه‌ای باشد، باید ستاد یا شخصی از سوی رئیس‌جمهوری متولی امر شود و کمتر از 3سال مسئله پسماند شهرهای شمالی حل کند.» عسگری به‌عنوان دبیر انجمن پسماند ایران درباره پیگیری‌های انجام شده، می‌گوید: «یک اصطلاحی به‌وجود آمده به نام دور انداختن. هر آنچه در واقع دور می‌اندازیم به ما نزدیک است و وارد فرآیند و چرخه غذایی من و شما می‌شود. بیش از ۱۰۰ هزار مورد جدید در سال سرطان در کشور وجود دارد. بخشی از این بیماری به سبک زندگی ما برمی‌گردد که شامل پسماند است. پس دور انداختنی نداریم. بعد از آن باید بدانیم که بخشی مردم هستند و بخشی سیستم حاکمیت. در سیستم با روی کار آمدن آدم‌های ناکارآمد، تفکر غلطی به نام طلای کثیف شکل گرفت. طلای کثیف هم پسماند خشک است. کوه پسماند خشک به‌دنبال پیمانکار برای دریافت پول است. پس پسماند تر چه می‌شود؟ نه فقط در شمال بلکه در کل کشور چقدر روی پسماند تر فکر شده است. برای پسماند تر با شیرابه چه فکری کرده ایم؟ تفکیک از مبدا هم همان تولید پسماند خشک است.»
عسگری ادامه می‌دهد: «ایراد اینجاست که مشکل ریشه‌ای حل نشده. این مشکل با پول هم حل نمی‌شود. شهرداری‌ها هنوز نتوانسته اند مشخص کنند که شهروند چقدر پسماند تولید می‌کند. اگر تفکیک‌کردم که به من جایزه می‌دهند، اگر تفکیک نکردم جریمه من کجاست؟ چرا متولیان این موارد را مشخص نکردند؟ چون من ناچارم پسماند را دم در بگذارم. بعد کسانی هستند که تفکیک می‌کنند و گردش مالی در پسماند خشک شکل می‌گیرد. فرهنگ شهرنشینی در روستاها هم در حال شکل‌گیری است. هر چقدر هم بدون برنامه درست از سوی سازمان‌های ناظر مثل سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت کشور و شهرداری‌ها تلاش کنیم، به نتیجه نمی‌رسیم. به نخاله‌های ساختمانی کنار جاده‌ها و پسماند صنایع نگاه کنید که چه اتفاقی
را رقم می‌زنند.»
علیرضا عسگری
دبیر انجمن پسماند ایران:
کوه پسماند خشک به‌دنبال پیمانکار برای دریافت پول است. پس پسماند‌تر چه می‌شود؟ نه فقط در شمال بلکه در کل کشور چقدر روی پسماند تر فکر شده است؟ برای پسماند خطرناک تر با شیرابه چه فکری کرده‌ایم؟ تفکیک از مبدا هم همان تولید پسماند خشک است.
ابوعلی گلزاری
پسادکتری مهندسی محیط‌زیست:
نگاهی به آمار سلامتی نشان می‌دهد یکی از 3استان شمالی همواره در رده‌بندی بیماری‌های کشور جزو 5استان اول است. پس شاهد هستیم که عدم‌مدیریت پسماند چقدر به سلامت مردم آسیب وارد می‌کند.
