وقف شفا‌بخش
آشنایی با برخی از بیمارستان های سرشناس شهرکه توسط افراد مشهوری وقف شده اند و در اختیار مردم قرار گرفته اند
سیدسروش طباطبایی‌پور
در دنیای امروز که روزگار حساب و کتاب است دنیای وقف، جهان عجیبی است؛ فرد یا گروهی از پله عقل صرف‌نظر می‌کنند و با قدم‌نهادن بر پله عشق همه معادلات این جهانی را بر هم می‌زنند و خانه‌ای، مدرسه‌ای، دکانی، زمینی یا چشمه‌ای را بدون چشمداشت و تنها در راه رضای خدا به خلق خدا می‌بخشند. ایرانیان البته از دیرباز ید طولایی در دنیای وقف داشتند، چون در آیین زرتشت داد و دهش به دیگران ستوده شده بود و ایرانیان در ساخت معابد، خدمات به زائران، احداث مراکز آموزشی و درمانی برای کشاورزان بی‌بضاعت و حتی جایی برای نگهداری حیوانات پیشرو بودند. همین سنت حسنه پس از اسلام نیز در این سرزمین به کمال رسید و مردمان پاک‌نهاد بدون توجه به مناسبات این جهانی و حتی بدون توجه به حکومت‌های وقت، وقف می‌کردند و به‌گفته پژوهشگران نقش غیرقابل انکاری در مناسبات اجتماعی و اقتصادی شهر و روستای‌شان داشتند.
وقف در تهران
قریه تهران از زمان حصارکشی تهماسبی تا روی کار آمدن قاجارها، حدود 5/7کیلومتر وسعت داشت که تنها لکه‌ای از آن نیز مسکونی بود و مابقی تا چشم کار می‌کرد باغ بود و بوستان. در دوره قاجار هم تا عهد ناصری چندان قدمی در راستای خدمات عمومی برداشته نشد، چرا که درباریان بعد از گسترش تهران تنها برای خودشان کاخ و بارگاه می‌ساختند و زمین‌های بی‌زبان تهران را به هم هدیه می‌دادند. تا اینکه در زمان ناصری، ابتدا با تخریب برج و باروی تهماسبی شهر گسترش یافت و برخی متمولان شهر مسجد و مدرسه ساختند و آن را وقف نیازمندان کردند.
موقوفات قجری
بر پایه مقاله‌ای با عنوان موقوفات قجری، در دوره قاجار 64مسجد، 15تکیه، 2سقاخانه، 22طویله، 3مکتبخانه، 39مدرسه علمیه، 16حمام و 9قنات در تهران وقف شد. به‌خاطر اهمیت آب برخی واقفان تهرانی در کنار وقف مسجد یا مدرسه، تمام یا بخشی از قناتی را هم که برای تامین آب محل اهداشده لازم بود، وقف می‌کردند. یکی دیگر از مراکز مهمی که در آن روزگار و برای اولین‌بار در تهران وقف شد بیمارستان بود، البته طبق همان تحقیق، تنها 4بیمارستان در عهد قاجار وقف شد، اما در دوره‌های بعد سنت حسنه وقف بیمارستان و مراکز درمانی یا پزشکی گسترش یافت. یکی از این مراکز درمانی بیمارستان وزیری است.
مکث
اولین بیمارستان وقفی تهران
می‌گویند میرزاعیسی وزیر، دولتمرد و یکی از نیکوکاران عهد قاجار، مدتی قبل از مرگش به شیخ هادی نجم‌آبادی از روحانیون بانفوذ وصیت کرد که با یک‌سوم اموالش مسجد، مدرسه و بیمارستانی در تهران بسازد و آن را وقف نیازمندان کند. شیخ هادی هم در سال 1275شمسی ساخت بیمارستان را در زمینی به مساحت 4هزار مترمربع در محله شیخ هادی آغاز کرد و در بزرگداشت واقف آن، نامش را بیمارستان وزیری گذاشت. بخشی از این بیمارستان غیر از قسمت جنوبی، سال 1355تخریب و در سال1360، به همت گروهی از پزشکان و بازماندگان خاندان نجم‌آبادی، همان بخش جنوبی دوباره بازسازی شد. بنای این بیمارستان در سال 1377به ثبت ملی رسید و البته اکنون غیرفعال است.
انستیتو پاستور
این مرکز تحقیقاتی در سال 1299شمسی و با هدف تحقیقات مرتبط با بیماری‌های عفونی و تولید واکسن تاسیس شد. در واقع یک سال پس از جنگ جهانی اول، دولت ایران با رایزنی با انستیتوپاستور فرانسه و با همکاری این مرکز، مقدمات تأسیس این مرکز تحقیقی را بر پایه وقف بنا کرد. این مرکز اکنون هم در تهران با خطوط تولید فرآورده‌های دارویی نوترکیب و واکسن‌ها در قالب نمونه و صنعتی فعال است.
بیمارستان لولاگر
بیمارستان لولاگر در روزهای آغازین تاسیس، یک نوانخانه بود و بعد از مدتی به مرکزی برای درمان بیماران مسلول تبدیل شد. این بیمارستان را مرحوم حاج‌باقر لولاگر در سال 1335قمری برای اجرای سنت وقف نبوی و در راستای ارائه خدمات درمانی وقف کرد. در سال‌های اخیر فهیمه لولاگر، دختر این مرحوم هم 5 باب منزل مسکونی را برای توسعه بیمارستان وقف کرد. البته این روزها این بیمارستان قدیمی به‌خاطر مسائل ایمنی، در حال مقاوم‌سازی است و بخشی از آن در قالب درمانگاه لولاگر فعال است. این بیمارستان در خیابان خوش جنوبی واقع است.
بیمارستان فیروزگر
گشتاسب فیروزگر، از نیکوکاران زرتشتی، 17فروردین سال 1330خورشیدی، زمین بیمارستان را به مساحت 18هزار مترمربع وقف ساخت بیمارستان کرد و در سال 1343ساخت آن به پایان رسید. این بیمارستان اکنون با بیش از 500تخت بیمارستانی و داشتن خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی یکی از مراکز درمانی مطرح تهران و کشور زیرنظر دانشگاه علوم پزشکی ایران است.
مکث
بیمارستان نجمیه
تاج‌خانم ملقب به نجم‌السلطان، دختر ارشد فیروزمیرزا، پسر عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، زنی روشنفکر بود و برای حضور زنان در جامعه و انجام مسئولیت‌های اجتماعی‌شان تلاشی فراوان کرد. او تمام ثروتش را وقف ساخت نخستین بیمارستان خصوصی پایتخت کرد و وقفنامه و حق نظارت بیمارستان را با وجود فرزندان پسر به دخترش واگذار کرد. این بیمارستان که در خیابان حافظ بنا شده، در سال 1306خورشیدی مورد بهره‌برداری قرار گرفت و واقف آن که یکی از فرزندانش، دکتر محمد مصدق بود، نیمی از تخت‌های آن را وقف بیماران مستمند کرد. بیمارستان تخصصی و فوق‌تخصصی زنان نجمیه، در تاریخ 14مرداد سال 1382به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
