
معماریای کمنظیر در جهان

معماری نیایشگاه ارامنه محله آرارات از شاهکارهای معماری است که تهرانیها آن را به نام کلیسای صلیب مقدس میشناسند.طبق اسناد وقتی ارامنه در ده ونک مستقر شدند و قلعه ارامنه را ساختند نخستین کلیسای خود را به نام کلیسای «میناس مقدس» در میانه قلعه بنا کردند. اگر چه دیگر قلعهای وجود ندارد ولی کلیسای میناس همچنان پابرجاست. در سال ۱۳۶۵ هم سازهای بتنی و بینظیر به نام نیایشگاه صلیب مقدس در ورزشگاه آرارات بنا کردند. نیایشگاه صلیب مقدس دومین عبادتگاه ارامنه ونک بعد از کلیسای میناس مقدس است که با معماری متفاوت بهدست مهندس «رستم وسکانیان» ساخته شد. این نیایشگاه که در گوشه جنوب شرقی مجموعه آرارات قرار دارد بیشک گویای نبوغ هنری وسکانیان است.
مهرشاد کاظمی تهران پژوه، میگوید: «این نیایشگاه از معماری خاصی برخوردار است و سبکی نو و پیشرو در معماری محسوب میشود که تا قبل از آن در معماری کلیساها چنین سبکی وجود نداشت. هسته مرکزی این نیایشگاه با ۴ صلیب احاطه شده و ۱۶ نورگیر بنا طوری طراحی شده که با تابش نور خورشید تصویری همانند صلیب نمایان میشود. طرح این بنا تقلید سطحی از شمایل معماری سنتی کلیسای ارمنی را شکست.» قالبگیری استثنایی و بتنی یکپارچه این بنا تحولی در معماری کلیساها و نیایشگاههای ارامنه بود. در زمان طراحی این بنا اسقف ارمنی از مهندس رستم وسکانیان درخواست کرد تا بنا را تقلیدی از کلیسای قرن نوزدهم شهر «انطلیاس لبنان» بسازد. وسکانیان پاسخ او را اینگونه داد: «عالیجناب! یا همین را میسازم یا هیچ نمیسازم.» او بدون خستگی بهمدت 2 سال بر ساختوساز پیچیده و متفاوت نیایشگاه نظارت کرد و اینگونه اثر معماری ماندگار ارامنه در محله آرارات ساخته شد؛ بنایی که در نوع خود در جهان کمنظیر است.
نیایشگاه صلیب مقدس در میان غیرارامنه بهاشتباه به کلیسای صلیب مقدس مشهور شده است. در واقع این بنا یک «مادور» است. در معماری دینی ارمنیان، مادور یا چپل به نیایشگاه کوچکی گفته میشود که دارای محرابی مانند کلیسا باشد. این مادورها معمولاً در مکانهای غیرمسکونی مانند مؤسسههای خیریه، بیمارستانها، گورستانها یا املاک خصوصی ساخته میشدند. همهساله جشن بزرگ صلیب در این نیایشگاه تمام بتنی برگزار میشود.