پایان جنگ سوریه؛ آغاز فصل گفت‌وگو

باز هم قطار بحران سوریه به ایستگاه سوچی رسیده است؛ آن هم در زمانی که جنگ داخلی این کشور بعد از فروپاشی پرسرعت معارضین در استان‌های جنوبی، بیش از هر زمان دیگری به پایان خود نزدیک شده است. دهمین نشست سوچی در حالی برگزار می‌شود که به‌نظر می‌رسد روسیه به‌دنبال تضعیف مذاکرات صلح سوریه در ژنو است؛ مذاکراتی که از سال2014 زیر نظر سازمان ملل و آمریکا با هدف پایان بحران سوریه آغاز شد، اما سرنوشت ناموفقی داشت. مذاکرات ژنو به‌دلیل نفوذ بالای آمریکا و اروپا با دست برتر معارضین و موقعیت ضعیف حامیان دولت بشار‌اسد دنبال می‌شد، اما اوضاع در سوچی و آستانه به‌گونه دیگری پیش می‌رود و حالا این دولت بشار اسد و حامیان منطقه‌ای او هستند که در سایه نفوذ روسیه از موقعیت برتری نسبت به طرف مقابل برخوردارند.


حاضران و غایبان سوچی
اصلی‌ترین مهمانان هتل رادیسون بلو طی روزهای دوشنبه و سه‌شنبه در شهر سوچی، نمایندگان کشورهای ضامن مسیر آستانه در سطح معاونین وزرای خارجه هستند؛ روسیه، ایران و ترکیه. علاوه بر این 3کشور، نمایندگانی به‌عنوان ناظر مذاکرات از اردن به سوچی آمده‌اند و استفان دیمیستورا نیز همچون گذشته به نمایندگی از دبیرکل سازمان ملل در این شهر توریستی حضور دارد. این در حالی است که برخلاف پیش‌بینی‌ها، هیأت‌هایی به نمایندگی از معارضین سیاسی و مسلح، اگرچه محدودتر از ادوار پیشین هم در سوچی شرکت دارند. اما بزرگ‌ترین غایب این نشست، آمریکا به شمار می‌رود. اگرچه آمریکا در جریان نشست‌های اخیر آستانه به‌تدریج سطح مشارکت خود را از معاون وزیر به کارشناس کاهش داده بود، اما بسیاری از رسانه‌ها پیش‌بینی می‌کردند که دیدار اخیر ترامپ و پوتین در هلسینکی، فرصتی دوباره برای تعامل بیشتر آمریکا در مذاکرات آستانه فراهم کند. با این حال عدم‌حضور هیچ‌ نماینده‌ای از آمریکا در نشست سوچی توجه همه را به‌خود جلب کرده است؛ امری که گزارش‌های غیررسمی درباره آمادگی آمریکا برای خروج کامل از بحران سوریه را بیش از پیش تقویت می‌کند. عربستان، قطر و مصر نیز از دیگر کشورهایی هستند که نامشان  میان فهرست مهمانان آخرین نشست سوچی، دیده نمی‌شود.


عناوین مذاکرات
مسائل انسانی، قانون اساسی و آینده شهر ادلب؛ اینها عناوین اصلی مذاکرات طرف‌های حاضر در نشست سوچی هستند. مسائل انسانی، در درجه اول شامل وضعیت زندانیان دولت سوریه و گروگان‌های معارضین می‌شود. در درجه دوم نیز قرار است حاضران به وضعیت آوارگان و پناهجویانی بپردازند که سال‌هاست در داخل یا خارج سوریه در کمپ‌های موقت زندگی خود را می‌گذرانند. این در حالی است که به محض آزادی برخی مناطق تحت سیطره نیروهای مسلح، روند مهاجرت معکوس شهروندانی که در داخل سوریه یا کشورهای نزدیک (از جمله ترکیه یا لبنان) پناه گرفته‌اند به شهرهایشان شروع می‌شود؛ درحالی‌که بسیاری از این مناطق بر اثر جنگ، زیرساخت‌های اساسی برای زندگی شهروندان را از دست داده‌اند .

از سوی دیگر روسیه تلاش‌های منسجم خود را برای تثبیت ترکیب هیأت جدید قانون اساسی و تدوین آن ادامه می‌دهد؛ تلاش‌هایی که به گفته رسانه‌های روسیه قرار است منجر به ایجاد اصلاحات اساسی در نسخه قانون اساسی سوریه در سال2012 شود و زمینه را برای نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری بعد از جنگ مهیا کند. شرکت گسترده معارضین مورد تأیید روسیه در نشست سوچی این احتمال را تقویت کرده که گروه‌های معتدل معارضه سهم قابل توجهی در نخستین دولت بعد از جنگ خواهند داشت. اما شاید مهم‌تر از همه اینها، ادلب است؛ شهری که اکنون رسما آخرین پایگاه معارضین مسلح در سوریه به شمار می‌رود. حضور گسترده نیروهای مورد حمایت ترکیه در ادلب، آینده این شهر را با پرسش‌های متعددی روبه‌رو کرده است. درحالی‌که نظام سوریه و متحدانش به‌دنبال گزینه نظامی برای ورود به شهر و تکرار سناریوی حلب هستند، ترکیه و نیروهای نزدیک به آن به‌طور جدی نسبت به هرگونه اقدام نظامی علیه ادلب هشدار داده‌اند. در این میان اما نگاهی به سخنان سفیر روسیه در دمشق نشان می‌دهد مسکو باز هم با راه‌حلی میانه به‌دنبال عبور از بن‌بست است. الکساندر کینشاک گفته است: تجربه استان‌های جنوبی سوریه نمونه موفقی از بازگشت دولت مرکزی به مناطق تحت سیطره معارضین، بدون تلفات مالی و جانی چشمگیر بود؛ تجربه‌ای که می‌تواند در ادلب هم تکرار شود.


خارج از روسیه چه خبر است؟
اگرچه روسیه این روزها به اصلی‌ترین پایگاه تمامی مسائل مربوط به بحران سوریه تبدیل شده، اما باز هم تحرکاتی خارج از مرزهای این کشور برای تأثیرگذاری در سوریه دیده می‌شود. در این زمینه به گفته رجب طیب اردوغان قرار است ترکیه در 16شهریور‌ماه میزبان نشستی چهارجانبه با مشارکت روسیه، آلمان و فرانسه برای بررسی بحران سوریه باشد. این در حالی است که ایران هم به‌زودی میزبان نشستی با همین موضوع با حضور نمایندگان روسیه و ترکیه خواهد بود. از طرف دیگر، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور چین در بحران سوریه هم اخیرا فعالیت‌های خود را افزایش داده است و در آخرین سفر خود به منطقه، بعد از حضور در اسرائیل و فلسطین، روز یکشنبه به دمشق سفر کرد؛ امری که می‌تواند نشانه‌ای از آمادگی طرف‌های بین‌المللی برای آغاز مرحله بعد از جنگ داخلی سوریه باشد.