زور خورشید به شهرهای صنعتی نمی‌رسد

نورا عباسی

 وقتی حرف از آفتاب تابستان می‌شود، نخستین تصویری که در ذهن خیلی از ما نقش می‌بندد گرما و تشنگی است اما اگر نیم‌نگاهی به سلامت بدنتان هم داشته باشید، به‌احتمال زیاد، ویتامینD را هم به فهرست دغدغه‌های مرتبط با آفتاب اضافه خواهید کرد؛ اینکه ویتامینD از چه راه‌هایی به بدن ما می‌رسد؟ و ما ایرانی‌‌ها چقدر در جذب این ویتامین خوش‌شانس هستیم؟ سؤالاتی است که برای پاسخ به آن با دکتر فاطمه رجبی- متخصص پوست و مو- گفت‌وگو کرده‌ایم.

 خانم دکتر! به‌عنوان نخستین سؤال درباره ویتامین D، خوب است با این سؤال شروع کنیم که نبود ویتامینD در آفتاب تهران، واقعیت است یا شایعه؟

برای پاسخ به این سؤال اول باید یک‌سری نکات را توضیح بدهم. تنها 10درصد ویتامینD مورد نیاز بدن به‌وسیله تغذیه تأمین و 90درصد این ویتامین در پوستمان تولید می‌شود. پیش‌سازهای کلسترولی در پوست هستند که وقتی پوست در معرض آفتاب قرار بگیرد، طی یک‌سری واکنش‌ها به ویتامینD تبدیل می‌شوند.‌ هر چند در فرایند این واکنش‌ها کبد و کلیه هم دخیل هستند اما بیشترین نقش‌آفرینی مربوط به نور آفتاب و پوست بدمان است، بنابراین در معرض نور قرار گرفتن به ساخت ویتامینD کمک می‌کند.
در مورد سؤال شما هم باید بگویم که ساختار نور آفتاب در همه‌جا یکسان است. آفتاب از یک‌سری نور مرئی و اشعه ماورا بنفش که شامل یو وی  A و B هست، ساخته شده است. یو وی B بیشترین تأثیر را در ساخت ویتامینD دارد بنابراین باید بگوییم که آفتاب در جاهای مختلف، فرقی ندارد و اشعه یووی در همه‌جای دنیا یکسان است. فقط مسئله این است که خیلی از شهرهای ایران آلودگی صنعتی زیادی دارند و ممکن است این آلودگی هوا موجب شود تا اشعه یووی در آن حدی که باید به بدن نرسد؛ یعنی میزان اشعه یووی که از نور آفتاب به بدن ما می‌رسد کم باشد.

یک مسئله دیگر هم مربوط به پوشش ماست. ما به‌خاطر پوششی که داریم سطح کمی از پوست بدنمان در برابر آفتاب قرار می‌گیرد و به همین دلیل ساخت ویتامین در سطح پوستمان ممکن است کمتر از مردم کشورهای غیراسلامی باشد ولی وضعمان نسبت به کشورهای حوزه اسکاندیناوی، شمال اروپا و شمال کانادا بهتر است.

جز آفتاب، چه عواملی می‌تواند در کمبود ویتامینD اثر بگذارد؟

بعد از آفتاب، این تغذیه است که بر میزان جذب ویتامینD اثر می‌گذارد. در واقع ما 90درصد ویتامینD بدنمان را از آفتاب به‌دست می‌آوریم و 10درصد دیگر از طریق تغذیه- که بیشتر منظور فراورده‌های حیوانی است- به بدن می‌رسد. ‌فراورده‌های گیاهی معمولا از نظر ویتامینD خیلی ضعیف هستند. منظور از فراورده‌های حیوانی هم آبزیان و لبنیاتی است که به شیوه صنعتی از ویتامینD غنی شده باشند. چاقی هم عامل دیگری است که می‌تواند میزان تولید ویتامینD بدن را کاهش دهد و حتی افرادی که بیماری کلیوی و کبدی دارند، ممکن است ساخت ویتامینD در بدنشان نسبت به افراد عادی کمتر باشد.

آیا کمبود ویتامین D در کشورهای دیگر هم نگران‌کننده است؟

واقعیت این است که کمبود ویتامین D یک مشکل جهانی است و اصلا مربوط به یک کشور و منطقه خاص نیست. کمبود ویتامین‌D در ایران براساس مطالعات مختلف، ‌آمارهای متفاوتی دارد. به‌عنوان مثال یک تحقیق نشان داده است که حدود 80درصد نوزادانی که زیر یک‌ماه سن دارند و بیشتر از دوسوم خانم‌ها در سن باروری کمبود ویتامین D دارند.
اما درباره این سؤال که چرا وضع ویتامینD در کشورهای توسعه‌یافته بهتر از کشورهای در حال توسعه است؟ باید دلیلش را در این واقعیت جست‌وجو کرد که کشورهای توسعه یافته خیلی بیشتر به این مشکل توجه می‌کنند و با کارهایی مثل شیرهای غنی‌شده با ویتامینD برای حل این مشکل اقدام کرده‌اند.

آیا کمبود این ویتامین علائم خاصی دارد؟

علائم کمبود ویتامین D در بچه‌ها و افراد بالغ متفاوت است. شدیدترین کمبود ویتامینD موجب راشیتیسم در بچه‌ها می‌شود که ممکن است منجر به بیماری پا پرانتزی شود، البته ناگفته نماند که هم‌اکنون این بیماری در کودکان بسیار کمتر شده است.
در افراد بالغ علائم پر سر و صدایی ندارد مگر اینکه شدت کمبود ویتامینD خیلی بالا باشد. درد استخوانی و ضعف عضلانی خفیف و مزمن، کاهش سرعت پردازش ذهن، سردردهای طولانی مدت و...همه اینها می‌توانند جزو علائم کمبود ویتامینD در بزرگسال‌ها باشند. در واقع باید بگوییم خیلی علائم اختصاصی برای افراد بالغ وجود ندارد.

مصرف خودسرانه ویتامین‌D بدون تجویز پزشک چه خطراتی به‌دنبال دارد؟
مکمل‌های ویتامین D به‌صورت قرص و آمپول در دسترس است اما مصرف خودسرانه اصلا توصیه نمی‌شود اگر مصرف ویتامینD مازاد بر نیاز باشد، به راحتی از بدن دفع نمی‌شود و ممکن است باعث سنگ کلیه یا یک‌سری مسمومیت با ویتامین دی ‌شود. باید تأکید کنم که مسمومیت با ویتامینD جزو مسمومیت‌های خطرناک است و حتی ممکن است در کودکان کشنده باشد.