خورشید و نیلوفر

سارا چشمی

ایران باستان پر بود از جشن‌هایی که بهانه‌شان را طبیعت به آدم‌ها می‌داد. شب یلدا یکی از معدود جشن‌‌های به‌جا مانده از آن دوران است. غیراز این شب که با طعم هندوانه به یاد می‌آید، فصل‌ها هم فرصت‌هایی برای برپایی جشن بودند. «چله تابستان» یا «چله تموز» براساس تقویم ایران باستان، از اول تیر‌ماه شروع می‌‌شد و تا دهم مرداد‌ماه ادامه داشت. آن زمان، مردم شهر فصل گرما را با جشن آغاز می‌کردند.

گردش کره زمین وضعیت را طوری تنظیم کرده که معمولا روزهای 31خرداد یا اول تیر تبدیل به طولانی‌ترین روزهای سال در نیمکره‌شمالی می‌شوند؛ روزهایی که خورشید بیش از همیشه در آسمان می‌ماند. جشن تموز از طولانی‌ترین روز سال آغاز می‌شد. اعتقاد به ارتباط گل نیلوفر با خورشید میان ایرانی‌های باستان رایج بود.

زمانه تغییر کرده اما گل نیلوفر هنوز هم همزمان با چله تموز (روزی که خورشید بیش از هر زمان دیگری در آسمان می‌ماند) شروع به گل دادن می‌کند. جشن نیلوفر مقدمه‌ای برای آغاز فصل گرما در ایران بود. جنگ‌ها و نفوذ بیگانه‌‌ها به ایران باعث شد بسیاری از جشن‌ها و آیین‌های باستانی در این سرزمین از بین برود. بااین حال مردم در گوشه و کنار تلاش می‌کردند باورهایشان را زنده نگه دارند. براساس سال‌شماری دیلمی، چله تابستان به‌طور متغیر - وابسته به محل برگزاری و نحوه قراردادن 5روز کبیسه - بین سیزدهم تا هفدهم مرداد‌ماه برگزار می‌شد.

هم‌اکنون پیروان زرتشت در ایران این جشن را از 12 تا 16مرداد برگزار می‌کنند. یکی از معروف‌ترین مراسم این جشن در یزد و در زیارتگاه پیر نارکی برگزار می‌شود. در مناطقی از خراسان هم هنوز جشن چله تابستان برگزار می‌شود. «چله بزرگ» همچنان در تقویم محلی بیرجند وجود دارد.