رمضان طهران

فاطمه عباسی

با اینکه آیین‌های‌ماه رمضان در تهران در یکی دو دهه اخیر به‌دلیل تغییر سبک زندگی شکلی دیگر پیدا کرده و به شیوه‌های مختلفی برگزار می‌شود،   در روزگار قدیم که خبری از پیشرفت تکنولوژی و گرفتاری‌های روزمره زندگی کمتربود، استقبال از ‌ماه رمضان و سپری‌کردن روزهای پر فیض و برکت آن با آداب و رسوم خاصی بین پایتخت‌نشینان همراه بود. تهرانی‌ها از آخرین روزهای ‌ماه شعبان همانند عید نوروز به استقبال‌ماه رمضان می‌رفتند و رسوم جالبی برای این‌ ماه عزیز داشتند. در ادامه با برخی از آیین‌ها و رسم‌های تهرانی‌های قدیم  آشنا می‌شوید.

مکث
تعزیه در رمضان


تا پایان سلطنت محمدعلی‌شاه، مجالس تعزیه معمولا در ایام‌ ماه محرم و صفر در تهران اجرا می‌شد، ولی در دوران احمدشاه در ساختمان تکیه آقا در حصار بوعلی شمیران(جنوب نیاوران) به دستور کامران‌میرزا نایب‌السلطنه، تعزیه خاص ‌ماه رمضان بعدازظهرها تا قبل از افطار در مقابل احمدشاه و خانواده سلطنتی اجرا می‌شد.

گلریزان در زورخانه‌ها
زورخانه‌ها که در گذشته به نوعی پاتوق مردان محل بود، در ‌ماه رمضان جایی برای کمک به محرومان و رفع نیازهای آنها می‌شد. پهلوانان و اهالی محل در زورخانه جمع می‌شدند و با برگزاری مراسم گلریزان، کمک‌های مردمی را جمع‌آوری می‌کردند. همچنین این‌ماه چون روزها زورخانه تعطیل بود، ورزشکاران شب‌ها به زورخانه‌ها می‌رفتند و ورزش می‌کردند.

شلیک توپ به وقت سحر و افطار
در تهران قدیم اعلام زمان سحر و افطار با شلیک گلوله توپ همراه بود؛ چنان‌که در هر گوشه‌ای از شهر 2توپ جنگی کار گذاشته می‌شد که این توپ‌ها هنگام سحر و اذان مغرب 3بار شلیک کرده و اوقات شرعی را به این ترتیب به مردم اعلام می‌کردند.

تفریح در قهوه خانه‌ها
قهوه‌خانه‌ها در ایام تعطیل پاتوق و جولانگاه درویش سخنور، نقال، لوطی‌عنتری و شعبده‌باز بود. در ‌ماه رمضان قهوه‌خانه‌ها شلوغ‌تر می‌شد و بسیاری از جوانان برای سرگرمی و گذران وقت راهی این مکان‌ها می‌شدند. مهم‌ترین قهوه‌خانه‌های آن روز تهران یکی قهوه‌خانه باغ ایلچی و دیگری باغچه حیاط شاهی معروف به باغچه علی‌جان بود.

بساط سرگرمی و تعطیلی مشاغل
کسب‌وکار بازاریان در ایام‌ ماه رمضان پاک‌تر و  پر برکت‌تر می‌شد، اگر چه بسیاری از صنوف در این ‌ماه تعطیل یا کم کار می‌شدند اما در عوض زورخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها و البته مساجد، جزو پاتوق‌های مردم بود. در واقع از آنجا که برخی از مشاغل در این‌ ماه تعطیل می‌شدند و مردم تا پاسی از شب بیدار می‌نشستند، صبح‌ها نیز به‌ندرت اثری از کسب‌وکار در شهر پیدا می‌شد. به همین دلیل هم در این ‌ماه تفریحات دسته‌جمعی ارزشی مضاعف پیدا می‌کرد. در روزهای ‌ماه مبارک، حلقه‌های دور مارگیرها و درویش‌ها گسترش می‌یافت و مردم با دیدن کارهای آنها یا شنیدن حرف‌هایشان سرگرم می‌شدند.

گل خندانی پیش از رمضان
تهرانیان قدیم بر این باور بودند که با دلی مملو از کینه و کدورت نمی‌شود قدم به ‌ماه پر برکت رمضان گذاشت. به همین دلیل هم غبارروبی از دل و رفع اختلاف با نزدیکان در زمره آیین‌های استقبال از ‌ماه مبارک قرار می‌گرفت. به این مجالس آشتی‌کنان که به همت بزرگان برگزار می‌شد، «گل‌خندانی» می‌گفتند. تمیز کردن دل، همگام با تمیز کردن خانه و جامه، آدم‌های این شهر را برای فرارسیدن رمضان آماده می‌کرد. آخرین مرحله استقبال تهران قدیم هم مثل خیلی جاهای دیگر، به پیشواز رفتن بود؛ اهالی پایتخت قاجار نیز 2، 3روز مانده به آغاز‌ ماه مبارک روزه می‌گرفتند تا مراسم استقبال را به نحو احسن انجام داده باشند...

بازار مکاره
حتما عنوان بازار مکاره به گوشتان خورده است. این بازار در ‌ماه رمضان برپا می‌شد و چهره مقابل مساجد معروف تهران مثل مسجد سپهسالار را عوض می‌کرد، زیرا بساط‌دارها و خرده‌ریزفروش‌ها سفره اجناس خود را پهن می‌کردند و در این بساط انواع و اقسام پارچه، ظروف مسی و وسائل زینتی به فروش می‌رسید. بیشتر مشتریان این بساط هم بانوان بودند.

مکث
نذر ‌آش و حلوا

حلوا و‌ آش در انواع مختلف ازجمله نذورات مردم تهران قدیم بود و از آنجا که تهران از دیرباز شهری مهاجرنشین بود و خرده‌فرهنگ‌های مختلف در آن بروز و ظهور یافته بود، هرکس به فراخور حال خود برای باقیات‌صالحات و فاتحه اهل قبور و طلب آمرزش 3-2 ساعت مانده به افطار‌ آش و حلوایش را آماده می‌کرد و نیم ساعت مانده به افطار، حداقل برای 7خانه نذری می‌فرستاد.