تاریخ‌هنر‌در‌ حوالی سید‌خندان

سیدسروش طباطبایی‌پور

این روزها بار دیگر نام رضا عباسی، هنرمند نقاش و مردمی عهد صفوی سر زبان‌ها افتاده؛ آن هم به‌خاطر رکوردشکنی فروش اثرش در آخرین حراج تهران!
بیست‌و‌دومین دوره حراج تهران، روز دوشنبه 29بهمن 1403برگزار شد و تابلوی نقاشی «پرتره دختر نشسته» اثر رضا عباسی که در قرن 11هجری خلق شده، با قیمت 22میلیارد و 440میلیون تومان چکش خورد و رکورد جدیدی را در تاریخ این حراج از خودش به‌جا گذاشت. البته فروش این اثر، با چالش‌هایی هم مواجه شد؛ یعنی ساعتی پس از فروش آن، مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اعلام کردند به‌دلیل قدمت بالای 100سال، این حراج غیرقانونی است و اجازه فروش آن منوط به صدور مجوزهای لازم است، اما این اتفاق، چیزی از ارزش‌های این نقاشی میلی‌متری نمی‌کاهد.  نام رضا عباسی، صاحب این اثر برای تهرانی‌ها آشناست؛ زیرا موزه‌ای به همین نام در خیابان شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان، سال‌هاست با آن لوگوی زیبا، جاخوش کرده و هنردوستان و عاشقان آثار تاریخی را به‌سوی خود می‌خواند. به همین بهانه نگاهی به زندگی رضا عباسی و ساختمان موزه‌اش می‌اندازیم و آرزو می‌کنیم روز‌به‌روز، بازدید شهروندان از چنین موزه‌هایی بیشتر شود.


مکث
نشان‌واره موزه

یکی از بدیع‌ترین نشان‌واره‌های گرافیک ایران، نشان این موزه است؛ طرحی که مرتضی ممیز، یکی از شناخته‌شده‌ترین طراحان گرافیک و از نوادگان رضا عباسی، آن را خلق کرده است. خودش می‌گوید که در فرصتی مناسب، کناردست محمد احصایی، یکی از استادان نقاشی‌خط معاصر ایران نشسته و از پیچ و خم‌های قلم او، الهام گرفته و واژگان رضا عباسی را ترکیبی هنرمندانه زده و بر گل و مرغ‌های اسلیمی انتهای این اثر، آیدین آغداشلو، گرافیست معاصر، اصلاحاتی زده و آن شده که می‌بینید.

رضا عباسی چه‌کسی بود؟
دربار شاهان عباسی، هنرپرور بود، اما در این رقابت، رضا نامی، نقاش، نگارگر و خوشنویس آن روزگار، گوی رقابت را از دیگران ربود و محبوب دربار شد؛ آن‌قدر که شاه‌عباس صفوی او را به‌خود منسوب کرد و به رضا عباسی مشهور شد. اما رضا وقتی محبوب شد که از دربار فاصله گرفت و در آثارش، پرتره مردم کوچه و بازار را به تصویر کشید؛ آن هم با خطوطی نرم و ملایم.
بسیاری از آثار او در موزه‌های مشهور جهان و برخی دیگر از آنها بر دیوارهای موزه‌ هم‌نامش در تهران ایستاده‌اند.

ویژگی پرتره دختر نشسته
اگر حاشیه منقش به طرح‌های اسلیمی و ختایی با زمینه قهوه‌ای ملایم را درنظر نگیریم، ابعاد پرتره دختر نشسته به 119×194میلی‌متر خواهد رسید؛ اثری که در مرکز آن، دختری ساده با خطوط نرم و قلم‌گیری‌های ظریف در میان زمینه‌ای طلایی همراه با طرح‌هایی از طبیعت به شیوه تشعیر، نشسته و به دور از زرق و برق دربار، حال و هوای دختر معصوم ایرانی را به مخاطب خود منتقل می‌کند.

تاریخ موزه رضا عباسی
کاربری اول بنای این موزه، برای نمایشگاه مبلمان درنظر گرفته شده بود، اما معماری‌اش آنچنان هنرمندانه و منطبق با اصول چیدمان موزه بود که کاربری آن را برای موزه تغییر دادند و درهایش را در سال1356 به روی مردم گشودند؛ البته بعد از چندبار توقف، پس از بازسازی از 15بهمن سال1379، تاکنون پذیرای هنردوستان است.

چیدمان آثار
موزه رضا عباسی، از معدود موزه‌هایی است که بازدیدش از طبقه سوم آغاز می‌شود و با چیدمانی براساس قدمت آثار، مخاطب را به طبقه اول هدایت می‌کند. آثار طبقه سوم، مربوط به پیش از اسلام، از هزاره سوم پیش از میلاد مسیح تا دوره اشکانی است. در تالارهای طبقه دوم، آثار مربوط به دوره اسلامی نشسته‌اند و در طبقه اول، ‌تابلوهای زیبای نگارگری و خوشنویسی جلوی دیدگان هنردوستان قرار دارد و آثار نمایشگاهی و موقت موزه هم در همکف از مخاطبانشان استقبال می‌کنند. کتابخانه و کارگاه‌های مرمت آثار، از دیگر بخش‌های زیبای این موزه ارزشمند است.


آثار نمایشگاهی و موقت موزه هم در همکف از مخاطبانشان استقبال می‌کنند. کتابخانه و کارگاه‌های مرمت آثار از دیگر بخش‌های زیبای این موزه ارزشمند است