دستکندهای شهرستان خمین مربوط به دوره‌های سلجوقیان و ایلخانیان، از مهم‌ترین و شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های باستانی کشور به شمار می‌روند. این شهرهای زیرزمینی که در دل زمین با استفاده از ابزارهای ابتدایی و بدون هیچ‌گونه مصالح ساختمانی ساخته شده‌اند، در روستاهای مختلف این شهرستان مانند تهیق، کندها، دانیان، آشناخور و طیب‌آباد کشف شده‌اند. این دستکندها به‌عنوان پناهگاه‌هایی در برابر تهدیدات سیاسی و اجتماعی، برای محافظت از جان ساکنان و ذخیره مواد غذایی و منابع آب طراحی شده بودند. شواهد نشان می‌دهد که جمعیت این شهرهای زیرزمینی به‌طور دسته‌جمعی از این مکان‌ها مهاجرت کرده‌اند. برخی از این دستکندها دارای سالن‌ها و راهروهای بزرگ است و در آنها مکان‌های ویژه‌ای برای اجتماعات، زندگی خانوادگی و عبادت طراحی شده است. این دستکندها شامل دالان‌ها و اتاق‌های متعددی هستند که به‌صورت تنگ و پیچ‌درپیچ طراحی شده‌اند. این فضاها برای زندگی مسکونی، نگهداری احشام، ذخیره مواد غذایی و آب‌انبارها تقسیم‌بندی شده‌اند. از نکات جالب این شهرهای زیرزمینی هواکش‌هایی است که برای تهویه هوای فضاهای زیرزمینی طراحی شده‌اند.
در کاوش‌های انجام‌شده، اشیای تاریخی مانند سفالینه‌ها، ظروف فلزی و سکه‌های متعلق به دوران سلجوقیان و ایلخانیان پیدا شده‌است و برخی ظروف دارای نمایه‌هایی از خورشید و چهره‌های مغولی هستند. در برخی اتاق‌ها چاه آب وجود دارد. همچنین اسکلت‌های سوخته‌ای از افراد در این دستکندها کشف شده است.
دسترسی و بازدید: دستکندهای خمین به‌ویژه در روستای تهیق و دیگر روستاهای شهرستان خمین واقع شده‌اند. برای بازدید از این مکان‌ها باید به شهرستان خمین و سپس به مناطق روستایی سفر کرد. راهنمایان محلی می‌توانند در این مسیر کمک‌کننده باشند.
درحال‌حاضر برخی از دستکندها با اقدامات حفاظتی به‌طور محدود در دسترس گردشگران قرار دارند و امکان بازدید از این جاذبه‌های تاریخی به‌صورت محدود فراهم است.
اسرار شهرهای زیرزمینی خمین
در همینه زمینه :
