گفت‌وگو با عبدالحمید نقره‌کار، برگزیده معماری و شهرسازی درباره چگونگی توسعه فضاهای فرهنگی تهران
تهران چگونه فرهنگی می‌شود؟
عبدالحمید نقره‌کار، پژوهشگر معماری و شهرسازی و دانشیار دانشگاه علم وصنعت است. او در ششمین جشنواره بین‌المللی فارابی به‌عنوان «نظریه‌پرداز برجسته» برگزیده شد. نقره‌کار طراحی بسیاری ازمساجد و اماکن مذهبی ایران را برعهده داشته که می‌توان به مسجد قبا، طراحی منزل سیدمحمد بهشتی، مسجدالرسول(ص) درخیابان رسالت تهران و طراحی و نظارت عالی بر طرح توسعه آستان مبارک حرم شاه عبدالعظیم حسنی(ع) اشاره کرد. وی پیش از انقلاب بیش از 200 پروژه ساختمانی را به انجام رسانده است. نقره‌کار در این گفت‌وگو به موضوعات مرتبط با ایجاد فضاهای فرهنگی درشهرهای بزرگ ازجمله تهران اشاره دارد و معتقد است که مدیریت شهری پایتخت اکنون به درک درستی در تامین سرانه فضاهای فرهنگی در شهر رسیده است.
چرا تهران نیازمند ایجاد فضاهای فرهنگی است؟
مسائل معماری و شهرسازی به‌خصوص در تهران و کلانشهرها احتیاج به اقدامات بنیادین دارد و مهم‌ترین آنها هم رعایت تعداد جمعیت دریک هکتار زمین است. حد متوسط جهانی پیش‌بینی شده برای اسکان شهری 25تا 35نفر در یک هکتار است. درنیویورک که مملو از آسمانخراش‌هاست، حدودا 20نفردریک هکتار زندگی می‌کنند. درحالی‌که پایتخت که درمحاصره کوه است و باد مطلوب هم ندارد60 نفر در هر هکتار زندگی می‌کنند. این یعنی آلودگی هوا درطول سال، یعنی ترافیک وتضعیف خدمات‌رسانی عمومی و ناتوانی در پاسخ‌دهی به نیازهای مردم. دراین شرایط اگر بخواهیم بگوییم ظاهر شهرسازی درتهران سنتی باشد یا خیر مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باید با برنامه‌ریزی بنیادین ودرازمدت ابتدا مهاجرت معکوس را به سمت مراکزجمعیتی تولید‌پذیر، توریستی یا کشاورزی کشورتقویت کرد تا فرصت احداث سرانه فضاهای فرهنگی مورد نیاز برای ساکنان کلانشهرها به‌وجود آید.
چه باید کرد که در شهرهایی که گرفتار تراکم جمعیت است به فضاهای فرهنگی و اجتماعی مطلوب برسیم؟
باید فضای مستقل برای محله‌ها، نواحی، مناطق و شهر ایجاد کنیم؛ به‌ترتیبی که هر محله نیازهای خدماتی ماهانه‌اش را در خود تامین کند ولازم نباشد ترافیک شهری برای رفع نیازهای روزانه ایجاد شود. اینجا نقش شرکت توسعه فضاهای فرهنگی که مسئولیت تامین سرانه‌های فرهنگی درمناطق تهران را برعهده دارد پررنگ است. شهرداری می‌داند درکدام محله، منطقه و ناحیه سرانه‌های مورد نیاز مردم کم است و این شرکت با این داده‌ها باید بتواند نیازهای جمع‌آوری شده را تامین کند. فکر می‌کنم در ۳سال گذشته در این مسیر اقدامات خوبی به انجام رسیده است، اما برای اینکه بگوییم مردم درمحله‌های تهران نیازهای حداقلی فرهنگی، تفریحی و رفاهی مورد نیازشان را تامین می‌کنند راه درازی درپیش است.
به‌نظرتان در ۳سال گذشته این شرکت تا چه اندازه توانسته است این نیازها را تامین کند؟
تا جایی که درخاطر دارم طرح‌هایی از گذشته در این شرکت در دست اجرا بود که تا همین چند سال پیش آجری روی آجر آنها گذاشته نشده و رها و بلاتکلیف مانده بود. اخیرا دیده‌ام که تعدادی از این پروژه‌ها در حال ساخت و نهایی‌شدن است. مثلا درمنطقه‌‌ای مانند منطقه یک همه فکرمی‌کنند از نظرسرانه‌ها نیازهایش تامین‌شده است درحالی‌که این‌طور نیست. امروز شاهد هستیم که با درک این مشکل شرکت توسعه در حال احداث مجموعه‌ای است که اگر به بهره‌برداری برسد می‌تواند یکی از چالش‌های مهم منطقه یک و مردم ساکن آن را در دسترسی به فضای ورزشی و تفریحی برطرف کند. این کارکرد یعنی شهرداری درک و دریافت مناسبی از مطالبات مردم و نیازهای آنان پیدا کرده و با جهت‌دهی به منابع مالی خود تلاش کرده است به این مطالبات پاسخ دهد. این روند باید ادامه یابد و نباید در این نقطه متوقف شود. انتظار مردم با اقداماتی که در تامین سرانه فضاهای فرهنگی در حال انجام است افزایش یافته است. باید با تقویت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی و تعریف پروژه‌های مورد انتظار مردم به توقع شهروندان برای دسترسی عادلانه به امکانات شهری به‌درستی پاسخ داد.
افزایش سرانه فضاهای فرهنگی در کلانشهری مانند تهران چگونه ممکن است؟
توصیه می‌کنم که طراحان و معماران برای مدیران درحوزه معماری وشهرسازی کارگاه‌های آشنایی با اصول معماری و فرهنگی برگزارکنند تا این مباحث برای آنها طرح شود. باید ابتدا کارگاه‌هایی ازسوی استادان ذی‌صلاح دانشگاه برای مدیران برگزار شود تا در مرحله بعدی یعنی تولید اثر معماری و... قابل ارزیابی و درک باشد و وضع موجود را بتوان اصلاح کرد. با این روش می‌توان ایرادات زیبایی‌شناسی و فلسفه هنری طراحی‌های شهری را برطرف و معماری هنری و مورد قبول شهروندان را به‌ویژه در طراحی فضاهای فرهنگی شهرها خلق کرد. معماری سنتی ایران مانند ادبیات ایران موفق بود. متأسفانه از زمانی که معماری در ایران تقلیدی شد یک بیراهه در 100سال اخیر صورت گرفت.
ضرورت همکاری ۳قوه برای تامین سرانه‌های فرهنگی پایتخت
عبدالحمید نقره‌کار، نظریه‌پرداز برگزیده معماری وشهرسازی معتقد است که شهرداری وشرکت توسعه فضاهای فرهنگی به تنهایی نمی‌توانند سرانه فرهنگی شهرتهران را افزایش دهند و به کمک بیشتری برای سامان دادن به وضعیت سرانه‌های فرهنگی و ارتقای آن در شهر نیاز است:« برای تامین سرانه‌های فرهنگی پایتخت، باید ۳ قوه مقننه، قضاییه و مجریه به کمک شهرداری بیایند تا با نظارت، برنامه‌ریزی و کنترل دقیق زیرعنوان برنامه ملی آمایش سرزمین، مناطق پرتردد شهری تبدیل به فضای زیست‌پذیر برای شهروندان شود. بنابراین این کار تنها ازشورای شهر و شهرداری ساخته نیست و باید در برنامه کلان ملی با مشارکت سران قوا و به‌تدریج در برنامه‌ای چندساله سرانه فضاهای فرهنگی کلانشهرها به‌ویژه شهر تهران افزایش یابد. درصورت این همکاری و هماهنگی می‌توان انتظار داشت شهرتهران از نظر سرانه‌های فرهنگی به استاندارد مطلوبی دست پیدا کند.»
