آمار کلی واگذاری‌ها
تعداد مناطق واگذارشده: ۹ منطقه استراتژیک
دوره زمانی: ۱۳۰۲ تا ۱۳۵۰ شمسی
مساحت کل: بیش از ۱۰,۰۰۰ کیلومترمربع
پیامدهای بلندمدت: تشدید اختلافات مرزی، جنگ ۸ساله با عراق، از‌دست‌دادن منابع طبیعی
مهم‌ترین مناطق بخشیده‌شده
منطقه قره‌سو در سال 1302
- دلیل واگذاری: دستور رضاخان به عدم پیگیری مالکیت
- کشور دریافت‌کننده: ترکیه
منطقه کوه‌های آرارات در سال 1310
- دلیل واگذاری: قرارداد مرزی ۱۹۳۲
-کشور دریافت‌کننده: ترکیه
منطقه دشت ناامید در سال 1316
-دلیل واگذاری: پیمان سعدآباد
-کشور دریافت‌کننده: افغانستان
منطقه اروند‌رود در سال 1316
-دلیل واگذاری: پیمان سعدآباد
-کشور دریافت‌کننده: عراق
مناطق مرزی شوروی در سال 1299
-دلیل واگذاری: سکوت رضاخان در برابر اشغال
- کشور دریافت‌کننده: شوروی
منطقه فیروزه در سال 1333
-دلیل واگذاری: موافقتنامه مرزی با شوروی
-کشور دریافت‌کننده: شوروی
منطقه بحرین در سال 1349
- دلیل واگذاری: فشار انگلیس و تصویب مجلس پهلوی
- کشور دریافت‌کننده: بحرین
منطقه جزایر آریایی و زرکوه در سال 1350
- دلیل واگذاری: بی‌توجهی به حاکمیت ایران
- کشور دریافت‌کننده: امارات
جزئیات کلیدی واگذاری‌ها
۱. قره‌سو (۱۳۰۲)
دستور رضاخان: «مالکیت ایران بر قره‌سو مختومه اعلام می‌شود!»
پیامد: ترکیه منطقه را اشغال کرد و در قرارداد ۱۳۱۰ مالکیتش رسمی شد.
۲. آرارات (۱۳۱۰)
قرارداد: واگذاری کوه‌های آرارات کوچک و بزرگ به ترکیه
پیامد: اتصال ترکیه به نخجوان و تشدید چالش مرزی زنگزور
۳. دشت ناامید (۱۳۱۶)
پیمان سعدآباد: واگذاری ۳۰۰۰ کیلومترمربع به افغانستان
پیامد: بحران حقابه هیرمند تا امروز ادامه دارد.
۴. اروند‌رود (۱۳۱۶)
امتیاز به عراق: اداره کامل اروند‌رود و پرداخت حق عبور نفتکش‌ها توسط ایران
پیامد: جنگ ۸ساله با عراق!
۵. فیروزه (۱۳۳۳)
قرارداد با شوروی: واگذاری قصبه فیروزه و زمین‌های اطراف
اهمیت: منطقه راهبردی با منابع طبیعی و موقعیت مرزی
۶. بحرین (۱۳۴۹)
نقش انگلیس: فشار برای جدایی بحرین با برگزاری همه‌پرسی نمایشی
پیامد: از‌دست‌دادن حاکمیت بر خلیج فارس و چالش جزایر سه‌گانه
۷. جزایر آریایی و زرکوه (۱۳۵۰)
بی‌توجهی پهلوی: اشغال توسط امارات به دلیل عدم حضور نظامی ایران
پیامد: محرومیت از منابع نفتی
عملیات‌های بزرگ دفاع مقدس
عملیات فتح‌المبین
- فروردین ۱۳۶۱
- آزادسازی مناطق استراتژیک در غرب کشور
عملیات بیت‌المقدس
-اردیبهشت ۱۳۶۱
-آزادسازی خرمشهر پس از ۵۷۸ روز اشغال
عملیات خیبر
- بهمن ۱۳۶۲
-کنترل جزایر مجنون و تضعیف نیروهای عراقی
عملیات والفجر ۸
- بهمن ۱۳۶۴
-تصرف فاو و دسترسی به خلیج فارس
کربلای ۵
-دی ۱۳۶۵
-نزدیک‌شدن به بصره و فشار بر عراق
8سال جنگ بدون حتی یک متر تصرف دشمن
تعداد شهدا: ۲۱۳,۰۰۰ نفر
(۱۸۰,۰۰۰ نظامی و ۳۳,۰۰۰ غیرنظامی)
تعداد مجروحان: بیش از ۵۰۰,۰۰۰ نفر
تعداد آزادگان (اسرای جنگی): حدود ۴۰,۰۰۰ نفر
تعداد مفقودان: بیش از ۱۱,۰۰۰ نفر
نتیجه: حفظ تمامیت ارضی ایران
ایران کوچک‌شده؛ بهای کرنش پهلوی‌ها برابر قدرت‌های خارجی
بخشش خاک ایران در دوره پهلوی‌ها
در همینه زمینه :