طاعون دنیای مدرن

شهرام فرهنگی

سرعت شایعه احتمالا از سرعت نور بیشتر است. بیرون از ایران را- دقیق- نمی‌دانیم، اما اینجا شایعه عین پرنده‌ای افسانه‌ای، ریز بال می‌زند و از کنار گوش‌هایمان می‌گذرد؛ با سرعتی احتمالا بیشتر از سرعت نور. در ایران قدیم ممکن بود شایعه‌ای- گوش به گوش- در شهر بپیچد که موجودات غیرارگانیک همه‌جا را تسخیر کرده‌اند و همین است که مردم، تن‌به‌تن از طاعون می‌میرند. الان با چنین رویکردی فیلم‌های هالیوودی می‌سازند و کسی هم نمی‌ترسد؛ سرگرم می‌شوند، ولی نمی‌ترسند. در عوض بیگانه‌ها از تکنولوژی سوءاستفاده می‌کنند و عین فیلم‌های تخیلی، روی سرمان مصیبت می‌پاشند. همین است که مرغ‌ها تخم می‌گذارند، جنگل‌ها پژمرده می‌شوند، دریاچه ارومیه خشک و هندوانه‌ها خوراک گوسفندها می‌شوند. گرگ‌ها هم ممکن است شبی دیوانه شوند و به شهر حمله کنند. شایعه عین انرژی، هرگز از بین نمی‌رود، تنها از شکلی به شکلی دیگر تغییر می‌کند.

شکل سنتی شایعه‌پراکنی تغییر کرده است. قبل‌تر- تا همین یک‌دهه پیش مثلا- هنوز یک نفر یا گروهی، داستانی می‌ساختند و جماعت درگیر راست و دروغش می‌شدند؛ چون رسانه‌ها هم بیشتر به موضوع‌های تأیید‌شده می‌پرداختند و کم پیش می‌آمد کسی به صحنه بیاید و با دلایل قانع کننده، فکرهای چرند را از سر جماعت بیرون کند. خیلی وقت‌ها هم آدم‌های جدی در‌ شأن خودشان نمی‌دیدند که درباره یک شایعه به کسی توضیح بدهند، این بود که یک خواننده معروف در مسابقه صدا، تمام خواننده‌های مشهور کره زمین را زیر صدایش له می‌کرد و قهرمان می‌شد؛ با شانه یک وری و ریش جوگندمی و صدایی شبیه به «پوست شیر»! 

شبکه‌های مجازی قرار بود «شیشه» را جایگزین دیوار کنند؛کردند. با این همه در دنیای شیشه‌ای هم راهی برای مهار شایعه پیدا نشد. اوضاع حتی بدتر هم شد. تصویرها، ویدئوها، نقل‌قول‌ها و دیگر موارد گمراه‌کننده هر روز در فضای مجازی منتشر می‌شوند. در روزهایی که روزگار نمی‌گذارد خون به مغز آدم برسد، گاهی عجیب‌ترین شایعه‌ها هم باورپذیر می‌شوند؛ مثلا ویدئویی که شترها را در حال چرا در مراتع ایران نشان می‌دهد؛ از کجا معلوم که شترهایش از قطر نیامده باشند! ؟

شبکه‌های مجازی بیشترین سهم را در پا گرفتن شایعه‌ها میان مردم دارند. این اما تمام ماجرا نیست. گاهی چهره‌های سرشناس هم حرف‌هایی می‌زنند که آدم با خودش بگوید اینکه دیگر شایعه نیست. فلانی تأییدش کرد!شاید این هم از تأثیر حمله‌های سایبری بیگانه‌ها باشد. آنها بلدند ذهن آدم‌ها را با اشعه‌هایی نامرئی بارور کنند تا از زمین و زمان شایعه ببارد. این پرونده قرار است تحقیقی باشد درباره تمام شایعه‌هایی که در ایران ذهن مردم را درگیر می‌کنند. کدام‌شان راست بود؟