سوختن خود خواسته

زهرا رفیعی
خبرنگار

از وقتی کوکوشنل، طراح مد و لباس به‌صورت اتفاقی با پوست آفتاب سوخته روی جلد مجله ووگ به تصویر کشیده شد، چهره تیره و به‌اصطلاح برنزه باب میل زنان و مردان شد. آنها ساعت‌ها زیر آفتاب دراز کشیدند تا رنگدانه‌های لایه سوم پوست‌شان به تیرگی بگراید و به دیگران نشان دهند آنقدر متمول و در رفاهند که وقت گذراندن اوقات فراغت در سواحل جنوب فرانسه را دارند. نخستین دستگاه سولاریومی که در دهه 1920ساخته شد نیز به کمک آنها آمد تا فاصله کشور‌های شمال اروپا را با آفتاب مدیترانه کم کند. سال‌های زیادی نگذشت تا مشخص شود که آفتاب و اشعه‌های نامرئی آن که از حد بگذرد، با خود آسیب‌های خطرناک پوستی به همراه می‌آورد. محققان ثابت کردند که خورشید را برای ویتامین D آن باید دوست داشت و صدمات بیش از اندازه آفتاب گرفتن می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد. برنزه بودن در کشور‌ّهای غربی از مد افتاده ولی در کشور‌های شرقی همچنان قربانی می‌گیرد.
تابستان است و استخرهای روباز پر از مشتری علاوه بر روغن‌های صنعتی رنگارنگ، فرمول‌هایی از مخلوط آب هویج، روغن زیتون، قهوه و... رنگ پوست‌ها را تیره و تیره‌تر می‌کند. در شرایطی که سایت‌های هواشناسی UV یا همان اشعه ماورای بنفش را در بیشترین حالت نشان می‌دهد، زنان و مردان پوستشان را به‌دست شعله‌های خورشید سپرده‌اند تا خود را چیزی غیر از آنچه هستند نشان دهند. این راه تغییر رنگ آسیب‌هایی دارد که سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهد.

متهم 80درصد آسیب‌های پوستی

علی گورانی، مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت در گفت‌وگو با همشهری، گفت: آسیب‌های پوستی آفتاب ازجمله انواع سرطان پوست و کاتاراکت(آب‌مروارید) در ایران قابل توجه است. ایران روی مدار فرضی آب مروارید قرار دارد. درواقع علت اصلی بیش از 80درصد آسیب‌های پوستی و چشمی پرتوگیری از نور خورشید و تشعشعات ماورای آن است. از میان ۴ طیف ماورای بنفش خورشید (A, B, C, V) بلندترین طول موج را طیف A دارد. اگرچه این طیف طول موج بلند و انرژی کمی دارد اما بیشترین آسیب را طیف A به بدن وارد می‌کند. درواقع متهم اصلی آسیب‌های پوستی طیف A ماورای بنفش خورشید است. لایه ازن پرتو‌های طیف V و C را حذف می‌کند. طیف B تا نزدیکی زمین و طیف A تا روی زمین می‌آید. طیف آسیب‌زای A از 3لایه پوست عبور کرده و در لایه «درم» آن، انرژی خود را تخلیه می‌کند.

او با اشاره به اینکه نور ماورای بنفش آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی به جامعه وارد می‌کند، گفت: آسیب‌های نور ماورای بنفش خورشید به‌راحتی قابل پیشگیری است. کافی است مردم متوجه این آسیب جدی باشند و چند نکته ساده را رعایت کنند. مهم‌ترین نکته کاهش پرتوگیری‌ است. سطح پرتوگیری همه جای ایران در همه فصول بالاست. مردم باید به‌صورت جدی جلوی آفتاب نروند و با کلاه و ضد‌آفتاب حفاظت‌های لازم را از پوست به عمل بیاورند. همچنین در ساعت 10تا 4بعد‌ازظهر از پرتوگیری جدا خودداری کنند. در سواحل به‌دلیل انعکاس نور، پرتوگیری 140تا 150درصد می‌شود. UV تا ۴۰ سانتی‌متر درون آب نفوذ می‌کند. در فصل زمستان هم پرتوگیری به‌دلیل انعکاس نور در برف تا 180درصد بیشتر می‌شود. فرایند پرتوگیری در سایه نیز ادامه دارد. ایستادن در فضای آزاد حتی در سایه درخت و دیوار فقط 50درصد پرتوگیری را حذف می‌کند. انعکاس ثانویه پرتوی خورشید نیز می‌تواند آسیب‌زا باشد. وی در مورد شاخص UV گفت: در بسیاری از کشور‌ها این شاخص در تابلوهای اعلان آلاینده‌های محیطی شهری گنجانده شده است اما در شهر‌های ما این شاخص اطلاع‌رسانی نمی‌شود. این شاخص ۵ سطح کلی (3-1، 5-3، 8-5، 11-8 و بیشتر از 11) دارد. براساس این شاخص، بسیاری از سازمان‌ها برنامه‌های خود را عملی می‌کنند. به‌طور مثال گردش تفریحی کودکان مهد با توجه به شاخص UV و محافظت‌های سطوح مختلف آن اجرایی می‌شود.

علی‌گورانی، مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت با بیان اینکه مبارزه با پیرپوستی ناشی از نور خورشید زمانی در کشور حرکتی لوکس و غیرضروری به‌حساب می‌آمد گفت: عوارض اجتماعی و اقتصادی پیرپوستی هم‌اکنون خود را نشان داده است. جامعه‌ای که چهره افراد آن چروکیده است، جامعه‌ای خسته‌ای به‌نظر می‌رسد. برخی از کشورها به‌دلیل عوارض روانی پیرپوستی اطلاع‌رسانی‌های زیادی برای مواجهه با نور خورشید و عوارض آن می‌کنند.

آفتاب را برای D می‌خواهم

برخی از افراد آفتاب را برای ویتامین D آن می‌‌خواهند این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان و پزشکان تأمین آن از طریق آفتاب شرایط خاصی دارد. به گفته زهرا عبداللهی، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، «کمبود ویتامین D در تمام گروه‌های سنی کشور وجود دارد و در بروز بسیاری از بیماری‌ها مؤثر است.» با این حال تأمین این ویتامین به گفته دکتر امیر سلیمانی، متخصص پوست با رفت‌و آمدهای روزانه و پشت شیشه خودرو می‌تواند تأمین شود؛ اگرچه پوشش تیره در زنان میزان جذب ویتامینD در آنها را کمتر از مردان کرده است.
با این حال طبق آخرین تحقیقات وزارت بهداشت با عنوان «وضعیت کمبود ویتامین‌Dدر کشور»،  این ویتامین در همه سنین کمبود چشمگیر دارد. به همین دلیل مهم‌ترین و اصلی‌ترین منبع تأمین ویتامینD ، مکمل ویتامین D و مواد غذایی غنی شده با ویتامینDمانند شیر و ماست است.

پیرپوستی در سال‌های نه‌چندان دور

مشکلات پوستی ناشی از نور خورشید شامل خشکی پوست،  ابتلا به ضایعات پوستی خشن،  تغییر در کلاژن پوست،  پیری زودرس پوست و افزایش احتمال ابتلا به سرطان‌های پوستی است. نوع درمان آسیب پوستی ناشی از خورشید بستگی به‌شدت آسیب پوستی دارد.
دکتر امیر سلیمانی،  متخصص پوست در گفت‌وگو باهمشهری گفت: اگرچه اغلب افراد گرما و نور خورشید را دوست دارند اما قرارگرفتن بیش از حد در مقابل خورشید می‌تواند آسیب‌های جدی را برای پوست به همراه داشته باشد این روزها آفتاب‌گرفتن و تیره‌شدن امری شایع در زنان و مردان است. بسیاری از این افراد نمی‌دانند که مواجهه طولانی‌مدت با نور خورشید می‌تواند باعث پیر پوستی شود؛ عارضه‌ای که سال‌ها بعد (3تا7سال)‌ خود را نشان می‌دهد.

ممنوعیت قطعی سولاریوم    
بعضی‌ها به خوابیدن زیر آفتاب بسنده نمی‌کنند و رفتن به زیر نور دستگاه‌های سولاریوم را ترجیح می‌دهند. این در حالی است که به گفته گورانی این دستگاه‌ها از پرتوگیری با خورشید نیز خطرناک‌تر هستند. او گفت: استفاده از این دستگاه‌ها هم از نظر قانونی و هم از نظر پزشکی ممنوعیت قطعی دارد. توصیه می‌کنم مردم خود را در معرض نور این دستگاه قرار ندهند. برنزه‌کردن روزگاری مد بود به‌خصوص برای کشور‌های اروپایی که محروم از آفتاب هستند. اختراع دستگاه برنزه ماحصل دست شرکت‌هایی است که به‌دنبال سود مالی بودند. اما زمان درازی نگذشت که مضرات این دستگاه مشخص شد. به‌طوری که هم‌اکنون در اروپا برنزه کردن به‌دلیل عوارض زیادی که در آینده برای نظام سلامت ایجاد می‌کند،  ممنوعیت دارد و اگر کسی به این ممنوعیت توجه نکند،  مالیات زیادی از او گرفته می‌شود. ضمن اینکه شرکت‌های تولید‌کننده دستگاه سولاریوم به‌دلیل اینکه می‌دانند کسانی که می‌خواهند برنزه شوند،  حوصله صبوری‌کردن ندارند،  به جای استفاده از طیف A ماوراء بنفش،  از طیف B که ممنوعیت جدی دارد استفاده می‌کنند. این طیف انرژی بیشتری دارد و در مدت کمتر رنگدانه‌ها را تغییر می‌دهد و احتمال بروز سرطان‌های بدخیم پوست را افزایش می‌دهد.

امیر سلیمانی ضمن تأیید آسیب دستگاه‌های سولاریوم به افراد توصیه کرد که برای تیره شدن رنگ پوست از کرم‌ها و اسپری‌های اتوبرنز استفاده کنند و افزود: اتوبرنز‌ها علاقه افراد به تیره شدن را بدون آسیب‌های جدی اشعه نامرئی خورشید تأمین می‌کنند. ضرر 10دقیقه استفاده از دستگاه‌های سولاریوم،  10برابر ماندن زیر آفتاب به‌مدت یکسان است.


شایع‌ترین آسیب‌های پوستی  ناشی از خورشید

خشکی پوست: پوستی که در معرض خورشید قرار می‌گیرد، تدریجا رطوبت و روغن‌های ضروری خود را از دست می‌دهد و ظاهر خشک، پوسته پوسته و چروک پیدا می‌کند.

آفتاب‌سوختگی: آفتاب‌سوختگی خفیف تنها می‌تواند قرمزی دردناکی را روی پوست بر جا بگذارد اما در موارد شدید‌تر می‌تواند منجر به ایجاد تاول‌های بزرگی روی پوست شود.

اکتینیک کراتوز: ضایعات پوستی خشن، برآمدگی‌های کوچک و تکه‌های فلس‌فلس پوستی است که به رنگ صورتی، قرمز، زرد یا قهوه‌ای است. برخلاف آفتاب‌سوختگی که خودبه‌خود از بین می‌رود، اکتینیک کراتوز خودبه‌خود از بین نمی‌رود و نیاز به مداخله پزشکی دارد. اکتینیک کراتوز در نواحی‌ای از پوست ایجاد می‌شود که به‌طور مکرر در معرض تابش فرابنفش خورشید قرار داشته است و می‌تواند علامتی از افزایش ریسک ابتلا به سرطان پوست باشد.

تغییرات طولانی‌مدت در کلاژن پوست (پروتئین ساختاری پوست): این تغییرات عبارت از پیری زودرس پوست است که ناشی از قرارگرفتن بیش از حد در برابر تابش خورشید است و همچنین اکتینیک پورپورا (خونریزی حاصل از عروق خونی که زیر پوست قرار دارد). در پیری زودرس پوست، پوست چروک می‌شود زیرا کلاژن در لایه عمیق پوست یعنی درم دچار تغییراتی شده است. در اکتینیک پورپورا تابش فرابنفش به ساختار کلاژن که از دیواره‌های عروق خونی نازک پوستی حمایت می‌کند، آسیب می‌رساند. مخصوصا در افراد مسن آسیب ناشی از کلاژن سبب می‌شود عروق خونی بیشتر شکننده شود و احتمال پارگی آنها به‌دنبال تأثیری اندک وجود دارد.




چه زمانی برای آفتاب سوختگی  به پزشک مراجعه کنیم

تاول‌های شدید ناشی از آفتاب‌سوختگی

آفتاب‌سوختگی خفیف که سبب دردناک شدن پوست هنگام خوابیدن یا لباس پوشیدن شود

زخم پوستی، لکه یا تکه‌های فلس‌فلس پوستی مداوم در هر جایی از  پوست

خونریزی غیرنرمال زیر پوست یا کبودشدن پوست به سادگی

هرگونه تغییری در وضعیت خال‌ها