دست پر ِ ایران

مائده امینی

سوءظن، بدگمانی، ‌کینه‌توزی و هر هم‌خانواده‌ای که برای این کلمات پیدا کنید، خلاصه‌ای از رفتار و خصیصه‌های یک مبتلا به پارانویاست. آمارهایی که در گذشته خبر از ابتلای 2.5 درصد مردم ایران به این بیماری می‌دادند، امروز این عدد را تا 5درصد افزایش داده‌اند. به‌نظر می‌رسد این بیماری هم مثل خیلی از بیماری‌ها با سرعتی ثابت در حال شیوع است و ایرانی‌ها هر روز نسبت به روز گذشته، بدگمان‌تر می‌شوند. افزایش این اختلال اما چقدر می‌تواند شیرازه یک جامعه را از هم جدا کند؟ 

حسن عماری، دکتری روانشناسی دارد و مدرس دانشگاه است. او پارانویا را یک اختلال روانی لب مرزی می‌داند و به همشهری می‌گوید: وقتی می‌گوییم لب مرز یعنی به راحتی نمی‌توان فهمید که چه کسانی در جامعه از دیدگاه روانشناسی واقعا به این بیماری مبتلا هستند؛ چرا که بسیاری از رفتارهای‌ پارانوئیدی ریشه در فرهنگ‌ها یا خرده‌فرهنگ‌های مختلف دارد که نمی‌توان لزوما نام یک اختلال روانی بر آن گذاشت. صاحبان این فرهنگ‌ها، بیشتر از بقیه احساس نا امنی کرده و حضور دشمن را در مقابل خود حس می‌کنند.

اما اگر بخواهیم نگاهی پاتولوژیک به این بیماری و اثرات آن بر افراد داشته باشیم و ریشه‌های فرهنگی را از گود محاسبات و بررسی‌ها بیرون بگذاریم، ماجرا کمی فرق می‌کند. عامری با نگاه آسیب‌شناسانه خود، تحلیل می‌کند: در 10سال گذشته، اختلالات روانی در کشور ما، بیش از 5درصد افزایش پیدا کرده و از 29 درصد سال 86، به  34.5درصد در کلانشهر‌ها رسیده است. پارانویا هم بخشی از این افزایش دسته‌جمعی است که می‌تواند روی رفتارهای همه جامعه و تغییر آن در نسل‌ها تأثیر زیادی داشته باشد.

این روانشناس و پژوهشگر معتقد است که شیوع این نوع بیماری‌ها، رفتارهای پرخاشگرانه را زیاد کرده و کینه‌توزی را بین مردم گسترش می‌دهد. افراد یک جامعه اگر بیش از حد استاندارد به پارانویا مبتلا باشند، دچار بدگمانی درباره رفتارهای دیگران نسبت به‌خود و رفتارهای خود نسبت به دیگران می‌شوند. همین اختلالات موجب آسیب‌پذیرتر شدن جامعه و پایین آمدن آستانه تحمل مردم آن جامعه در برابر ناکامی‌ها می‌شود و به مرور رفتارهای جامعه مورد بحث، عجولانه‌تر و احساس ناامنی بین مردم فراگیرتر می‌شود.

درحالی‌که عماری، سهم جامعه ایران از اختلالی مثل پارانویا را در مقایسه با سهم کشورهای دیگر، قابل‌توجه می‌داند، گپ‌وگفت با شهروندان و بررسی خرده‌فرهنگ‌های موجود هم تا حدود زیادی بر این ادعا صحه می‌گذارد.