صدای زندگی در دژ امن

موضوع: قلعه بریانک
موقعیت:  کوچه شهید قمی‌نژاد

قلعه بریانک یکی از قدیمی‌ترین نشانه‌های زندگی در محدوده بریانک بود؛ قلعه‌ای که امروز هیچ اثر و نشانه‌ای جز چند ملک و بنای قدیمی در کوچه قمی‌نژاد، درحوالی میدان بریانک و خیابان شهید عرب، از آن باقی نمانده است. اما وقتی سراغ خاطرات ریش‌سفیدان محله می‌رویم ماجراهایی خواندنی از حال و هوای باصفای این قلعه ازیادرفته زنده می‌شود.
به‌گفته رحمت‌الله‌خادم‌الحسینیه، از اهالی قدیمی محله بریانک، قدمت قلعه بریانک به دوران صفویان می‌رسد و اهالی اولیه آن هم از روستای دولاب به قلعه بریانک مهاجرت کردند. او تعریف می‌کند: «از قلعه بریانک تا حوالی کارخانه دخانیات هیچ خانه‌ای نبود. تا چشم کار می‌کرد زمین‌های زراعی بود و کرفس، بادمجان، کدو، گوجه‌فرنگی و صیفی‌هایی از این دست دیده می‌شد. در جوار باغ‌های آلبالو، گیلاس و گلابی‌ که هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها طعمشان فراموش‌نشدنی است؛ این باغ‌های سر سبز و پر‌محصول پاتوق بازی و دورهمی همه اهالی ساکن و دور و نزدیک قلعه محسوب می‌شد. بیشتر مایحتاج زندگی هم از سر زمین‌های کشاورزی تهیه می‌شد و چون همه با هم فامیل بودیم و غریبه‌ای میان ما نبود، گاهی حتی برای بردن محصول از سر زمین پول هم دریافت نمی‌کردند. بازار فروش محصولات کشاورزی اطراف قلعه بریانک، میدان گمرک بود.» اما از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های اطراف قلعه که عبور کنیم، می‌رسیم به داخل قلعه که بخش اصلی آن در کوچه شهید قمی‌نژاد قرار دارد؛ جایی که هنوز هم با همه تغییرات سبک زندگی و شهری‌شدن محله بریانک، دیوارهای آجر بهمنی و چند خانه قدیمی‌اش، ازجمله خانه شازده‌خانم که یکی از نوادگان قاجاری بود، جنب‌وجوش زندگی در قلعه فراموش‌شده را زنده می‌کند؛ قلعه‌ای که سالیان سال از مردم این محله محافظت کرد. خادم‌‌الحسینیه درباره قلعه بریانک و قوانین زندگی‌کردن در آن می‌گوید: «قلعه یک در بزرگ داشت که اول صبح برای خروج اهالی، به‌ویژه برای رفتن مردها به سر زمین‌های کشاورزی، باز می‌شد. ساعت ۹ شب هم با پایان کار مردهای قلعه، در بزرگ بسته می‌شد و مسئولیت این کار هم برعهده نگهبانی بود که خانه‌اش مجاور در بیرونی قلعه بود. همه اهالی در خانه گاو و گوسفند و مرغ و خروس نگهداری می‌کردند و در واقع بیشتر اهالی مایحتاجشان را در داخل همین قلعه برآورده می‌کردند.»