گزارش
نگاه دولت چهاردهم به شرق
تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی جاری، مثلث تهران، مسکو و پکن را به‌سوی تعمیق همکاری‌های راهبردی سوق داده است
علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار
سال میلادی2024 در حالی در میانه تنش‌های فزاینده منطقه‌ای و بین‌المللی در حال پایان است که چشم‌انداز سال 2025 از تحولات تازه در حوزه جهانی حکایت دارد؛ تحولاتی که تعمیق مناسبات راهبردی میان مثلث روسیه، ایران و چین را می‌توان یکی از شاخص‌ترین آنها به‌حساب آورد.
درحالی‌که تحولات و تنش‌ها در غرب‌آسیا به‌دلیل استمرار اقدام‌های تجاوزکارانه رژیم‌صهیونیستی همچنان ادامه دارد، تغییر و تحولات پیش‌رو در کاخ سفید، زمینه‌ساز تحرکات دیپلماتیک پررنگ باهدف متناسب‌سازی راهبردها ازسوی کشورهای مختلف شده‌است. رایزنی‌های دیپلماتیک اخیر میان مسکو، تهران و پکن نشان می‌دهد این 3کشور با توجه به اهداف، رویکردها و منافع مشترک در بسیاری از حوزه‌ها، در حال آماده‌شدن برای ورود به عصر تازه‌ای از مناسبات دوجانبه و سه‌جانبه هستند.
بر این اساس هم بود که در روزهای اخیر از یک‌سو رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به چین رفت و ازسوی دیگر مقام‌های تهران و مسکو از آمادگی دوطرف برای امضای توافقنامه راهبردی میان 2کشور خبر دادند؛ سندی که قرار است در جریان سفر 28دی‌ماه (17ژانویه) مسعود پزشکیان به روسیه، ازسوی رؤسای‌جمهور 2کشور امضا شود و مناسبات دوجانبه را به مسیر تازه‌ای هدایت کند.
این رفت‌وآمدهای دیپلماتیک اما یک نقطه اشتراک دارد: «دشمنان مشترک». وجود تهدیدهای مشترک علیه ایران، روسیه و چین ازسوی محور غربی، این کشور را مصمم‌تر از پیش به‌سوی تعمیق همکاری‌های راهبردی سوق داده‌است؛ همکاری‌هایی که «توافقنامه همکاری‌های جامع و راهبردی» یکی از وجوه آن به‌شمار می‌رود و فصل جدیدی در مناسبات ایران با این 2قدرت جهانی به‌حساب می‌آید. گام‌های جدی دولت چهاردهم در پیشبرد سیاست «نگاه به شرق» در شرایطی است که توسعه همکاری‌های راهبردی ایران با چین و روسیه از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت است که در ادامه به بررسی بخشی از آنها می‌پردازیم.
تعمیق همکاری‌های راهبردی
رویکرد مشترک: نهایی و اجرایی‌سازی توافقنامه همکاری‌های راهبردی
وضعیت کنونی: رایزنی‌های ایران و چین بر پیشبرد برنامه‌ها و اهداف برنامه همکاری‌های جامع 25ساله در حوزه‌های مختلف متمرکز شده‌است و تهران و مسکو نیز با نهایی‌سازی توافقنامه همکاری‌های راهبردی، در آستانه امضای این سند در آخرین روزهای دی‌ماه هستند.
حوزه‌های دربرگیری: سیاسی، اقتصادی، دفاعی و...
اهداف:
افزایش همکاری‌های تجاری و اقتصادی در چارچوب‌های مدنظر
تقویت همگرایی سیاسی - امنیتی در حوزه منطقه‌ای، به‌ویژه با توجه به تحولات جاری در حوزه غرب‌آسیا
توسعه همکاری‌ها در راستای شکل‌دهی به نظم نوین جهانی و عبور از ساختار غرب‌محور
کنونی
گسترش مناسبات و همکاری‌ها در چارچوب سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
تقویت همکاری‌ها با هدف مقابله با رویکردهای خصمانه غربی به‌ویژه در حوزه اقتصادی و خنثی‌سازی تحریم‌ها
توسعه همکاری‌های دفاعی - امنیتی
رویکرد مشترک: آمادگی ایران، روسیه و چین برای توسعه همکاری‌های مشترک با توجه به‌وجود تهدیدهای غربی مشترک
وضعیت کنونی: یکی از اصلی‌ترین حوزه‌های مورد علاقه همکاری‌های ایران با روسیه و چین بر حوزه‌های دفاعی و امنیتی متمرکز است؛ همکاری‌هایی که دربرگیرنده حوزه‌های مختلف است.
همکاری‌های ایران و چین: علاوه بر تبادل تجربیات نظامی و برگزاری رزمایش‌های مشترک، تبادلات تسلیحاتی و تجهیزاتی را نیز باید از بخش‌های مورد توجه دوطرف در حوزه‌های همکاری‌های دفاعی - نظامی به‌حساب آورد. طی ماه‌های اخیر بود که برخی منابع منطقه‌ای از بررسی خرید جت جنگنده «جی-۱۰» معروف به «اژدهای نیرومند» خبر دادند و سفر اخیر امیر واحدی، فرمانده نیروی‌هوایی ارتش به چین و بررسی جنگنده «جی-۱۰» ازسوی او نیز در این راستا مورد توجه قرار گرفت. پیش از این برخی منابع عربی اعلام کرده بودند که چین درصدد خرید پهپاد از ایران است.
همکاری‌های ایران و روسیه: یکی از مهم‌ترین حوزه‌های همکاری‌های دفاعی ایران و روسیه، معطوف به مبادلات حوزه تسلیحات است. مدت‌هاست که موضوع خرید جنگنده‌های «سوخو35» و «سامانه‌های پدافندی» روسی ازسوی ایران مورد توجه رسانه‌هاست. ازسوی دیگر روس‌ها نیز توجه ویژه‌ای به پهپادها و موشک‌های بالستیک ایرانی دارند و طی سال‌های اخیر منابع غربی ادعاهای مختلفی دراین زمینه مطرح کرده‌اند.
همگرایی برجامی
رویکرد مشترک: انسجام‌بخشی به راهبردهای مشترک برای مقابله با حرکت تروئیکای اروپایی به سوی فعال‌سازی مکانیسم ماشه
وضعیت کنونی: طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر تروئیکای اروپایی با انواع بهانه‌جویی‌ها و اقدام‌های خصمانه، ازجمله تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای‌حکام آژانس، ایران را به فعال‌کردن مکانیسم ماشه در ۲۶مهرماه۱۴۰۴ (۱۸اکتبر۲۰۲۵) تهدید کرده است.
هدف ایران: افزایش هماهنگی‌ها با روسیه و چین، به‌عنوان 2عضو شورای‌امنیت سازمان‌ملل و دارای حق وتو، برای مقابله با رویکردهای خصمانه طرف غربی در این حوزه
موضع روسیه: 22آذرماه گذشته، واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل با ارسال نامه‌ای به دبیرکل و اعضای شورای امنیت، استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران را غیرقانونی و 3کشور اروپایی و آمریکا را مسئول شرایط فعلی برجام و ناکام‌ماندن تلاش‌ها برای احیای آن دانست.
موضع چین: 28آذرماه گذشته، فو کونگ، سفیر چین در سازمان ملل متحد در جریان نشست دوره‌ای ۶ماهه شورای امنیت درباره قطعنامه۲۲۳۱، بر سازنده نبودن تهدید علیه ایران به فعال کردن مکانیسم ماشه تأکید کرد و گفت که شورای‌امنیت نباید ازسوی چند کشور محدود، به‌عنوان تهدید یا باج‌گیری علیه ایران استفاده شود.
همگرایی در برابر رویکردهای خصمانه آمریکا
رویکرد مشترک: انسجام‌بخشی به راهبردهای مشترک برای مقابله با حرکت تروئیکای اروپایی به سوی فعال‌سازی مکانیسم ماشه
وضعیت کنونی: طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر تروئیکای اروپایی با انواع بهانه‌جویی‌ها و اقدام‌های خصمانه، ازجمله تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای‌حکام آژانس، ایران را به فعال‌کردن مکانیسم ماشه در ۲۶مهرماه۱۴۰۴ (۱۸اکتبر۲۰۲۵) تهدید کرده است.
هدف ایران: افزایش هماهنگی‌ها با روسیه و چین، به‌عنوان 2عضو شورای‌امنیت سازمان‌ملل و دارای حق وتو، برای مقابله با رویکردهای خصمانه طرف غربی در این حوزه
موضع روسیه: 22آذرماه گذشته، واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل با ارسال نامه‌ای به دبیرکل و اعضای شورای امنیت، استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران را غیرقانونی و 3کشور اروپایی و آمریکا را مسئول شرایط فعلی برجام و ناکام‌ماندن تلاش‌ها برای احیای آن دانست.
موضع چین: 28آذرماه گذشته، فو کونگ، سفیر چین در سازمان ملل متحد در جریان نشست دوره‌ای ۶ماهه شورای امنیت درباره قطعنامه۲۲۳۱، بر سازنده نبودن تهدید علیه ایران به فعال کردن مکانیسم ماشه تأکید کرد و گفت که شورای‌امنیت نباید ازسوی چند کشور محدود، به‌عنوان تهدید یا باج‌گیری علیه ایران استفاده شود.
همگرایی در برابر رویکردهای خصمانه آمریکا
رویکرد مشترک: آغاز به‌کار دونالد ترامپ در کاخ‌سفید طی روزهای آتی و رویکرد مسبوق به سابقه آمریکا در قبال ایران، روسیه و چین، این 3کشور را برای اتخاذ راهبردهای مشترک در این زمینه بیش از پیش مصمم کرده‌است.
هدف ایران: اعلام مواضع چهره‌های نزدیک به ترامپ در روزهای اخیر بیش از هر چیز نشان‌دهنده عزم حرکت واشنگتن در مسیر سیاست شکست‌خورده «فشار حداکثری» علیه ایران است. در چنین شرایطی همکاری‌های راهبردی ایران با روسیه و چین، می‌تواند راهکاری برای عبور از این دست فشارها باشد.
هدف روسیه: با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود سیاست‌های سختگیرانه دولت بایدن در قبال روسیه، ازسوی ترامپ نیز پیگیری شود، تهران و مسکو دارای اهداف و رویکردهای مشترکی در این حوزه هستند. مقابله مؤثر با فشارهای غربی و به‌ویژه آمریکا، یکی از حوزه‌های مشترک مورد علاقه تهران و مسکو به‌شمار می‌رود.
هدف چین: با توجه به اینکه کارشناسان معتقدند در دولت دوم ترامپ احتمالا باید در انتظار در‌پیش‌گرفتن سیاست تهاجمی ازسوی واشنگتن در قبال پکن بود، همگرایی روزافزون میان مثلث مسکو، تهران و پکن، می‌تواند از گزینه‌های مهم پیش روی تصمیم‌سازان چینی باشد؛ چراکه هر 3کشور دارای تهدیدها و رویکردهای مشترکی در این حوزه هستند.