روز محیط بان و شأن محیط زیست

اسدالله افلاکی | دبیر گروه زیست بوم


شلیک 4گلوله به یک رأس گوزن زرد - گونه به‌شدت در معرض انقراض- در محدوده فنس‌کشی شده در پارک پردیسان، از وقایع تلخ و فراموش نشدنی تاریخ حیات‌وحش کشور است. این واقعه تأسف‌بار که اوایل شنبه شب 28دی‌ماه سال 93رقم خورد بیش از هر چیز حاوی یک پیام بود؛ اعتراض خاموش شماری از شکارچیان به سیاست‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در حوزه صید و شکار. این شیوه اعتراض هر چند با هیچ منطقی سازگار نبوده و نیست، اما از مدت‌ها پیش آغاز شده بود. کشتار حیات‌وحش و مثله کردن آنها و سپس رهاکردن در کنار جاده و مناطق دیگر، نمایشی از نارضایتی گروهی بود که تلاش می‌کردند از این راه غیرمنطقی اعتراضات خود را به رخ بکشند.

گفته‌های معصومه ابتکار - رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست- در واکنش به این رویداد دور از انتظار-  شلیک به گوزن زرد- قابل تامل بود. او با اعلام اینکه 2مظنون دستگیر و تحویل مراجع قضایی شده‌اند، اشد مجازات برای شکارچیان را یک‌سال حبس اعلام کرد و گفت: «همانطور که بارها گفته شده این میزان مجازات برای چنین جرمی که افکار عمومی را جریحه‌دار کرده به هیچ‌عنوان کافی نیست و باید هرچه سریع‌تر برای افزایش جرایم شکار و صید غیرمجاز اقدام شود تا شاید بازدارنده باشد». 

  یازدهم تیرماه سال92، سالن سرو پارک پردیسان میزبان قریب به 40شکارچی و طرفدار شکار بود. در آن جلسه که برحسب اتفاق، نگارنده اداره جلسه را برعهده داشت طرفداران شکار می‌کوشیدند تا معاون وقت محیط طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان محیط‌زیست را به فراهم‌کردن سازوکاری منسجم برای حضور شکارچیان در زیستگاه‌ها مجاب کنند. آنها می‌گفتند شکار برای حفظ جمعیت گونه‌های وحش کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است، مشروط بر آنکه این شکار در قالب ضوابط تعریف‌شده انجام شود؛ دیدگاهی که البته مخالفان شکار آن را برنمی‌تابند. مخالفان شکار با استناد به آمار رسمی منتشر شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست، منبعی که جمعیت علفخواران قابل شکار حیات وحش کشور را 110هزار رأس اعلام کرده است، تأکید کرده و می‌کنند که نباید آخرین بازمانده‌های حیات‌وحش کشور قربانی شکار و تفریح شماری اندک شود. فارغ از دیدگاه مخالفان شکار، برگزاری آن جلسه که پس از 4‌ماه پیگیری طرفداران شکار، با تدبیر احمدعلی کیخا، معاون وقت محیط طبیعی وتنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار شد، رویدادی بی‌نظیر بود که طی آن، برای نخستین بار امکان مناظره رودرروی موافقان شکار با کارکنان حوزه صید و شکار سازمان حفاظت محیط‌زیست فراهم شده بود؛ جلسه‌ای که تداوم آن می‌توانست گره از برخی مشکلات حوزه صید وشکار باز کند اما با کناره‌گیری کیخا از حوزه معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی برگزاری این نشست‌ها به فراموشی سپرده شد.

  3مردادماه مصادف با روز ولادت امام رضا(ع) با هدف تجلیل از مقام محیط‌بانان روز محیط بان نامگذاری شده و هر سال در این روز، طی مراسمی از محیط‌بانان تقدیر می‌شود. روز محیط‌بان در حالی برگزار می‌شود که براساس آمارهای منتشر شده طی 4دهه اخیر بیش از 120محیط‌بان برای حفاظت از میراث طبیعی و حیات وحش کشور در رویارویی با شکارکشان- شکارچیان متخلف- قربانی شده‌اند اما این سکه یک روی دیگر هم دارد. آنطور که برخی منابع اعلام کرده‌اند تاکنون 366شکارچی متخلف هم در جدال با محیط‌بانان زخمی و کشته شده‌اند؛ با وجود این، سناریوی غم انگیز همچنان ادامه دارد.

   این نوشتار نه در پی توجیه شکار است و نه در مخالفت با آن.  فارغ از دیدگاه‌های موافقان و مخالفان شکار، تجربه نشان داده است که با پیچیدن نسخه و صدور بخشنامه و حتی افزایش جرایم صید و شکار نمی‌توان مانع از شکار غیرمجاز شد که اگر چنین بود تا‌کنون بخشنامه‌ها و افزایش جرایم صید و شکار جواب داده بود. تراژدی رویارویی محیط‌بانان با شکارچیان متخلف زمانی به پایان می‌رسد که سازمان حفاظت محیط‌زیست برای شکار و صید استراتژی مشخصی داشته باشد. پیش از تدوین این استراتژی ضروری است این سازمان به‌عنوان متولی حفاظت از حیات‌وحش کشور، حرف‌های شکارچیان قانونمند را بشنود و با شنیدن نظرات آنها و نیز استفاده از تجارب محیط بانان کهنه‌کار و صدالبته با به‌کارگیری تجارب جهانی و با درنظر گرفتن دیدگاه‌های کارشناسان و صاحب‌نظران حیات‌وحش، برنامه‌ای مدون برای صیدوشکار تهیه کند. در واقع سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تغییر در روند نامطلوب موجود باید پیش از هر چیز تغییر را از خود و از نگاه حاکم بر مقوله صید وشکار در مدیریت محیط طبیعی و تنوع زیستی آغاز کند.

سخن پایانی: هر چند تداوم روند موجود بر شمار قربانیان حوزه صید وشکار می‌افزاید اما خطرناک‌تر از مرگ غم انگیز محیط‌بانان و شکارچیان متخلف، از دست رفتن جایگاه و منزلت محیط‌زیست نزد عموم مردم است. در واقع آنچه اکنون بیش از هر معضل دیگری محیط‌زیست کشور را تهدید می‌کند به خطر افتادن جایگاه این سازمان نزد افکارعمومی است؛ نکته‌ای که از دید مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست پنهان مانده است.