گنبد قابوس زخمی شد

محمد باریكانی-دبیر گروه زیست‌بوم

گنبد قابوس که بلندترین برج آجری جهان است و در شهر گنبد‌کاووس قرار دارد دچار ترک‌های عمودی شده و متخصصان مرمت و حفاظت آثار تاریخی در حال پایش حجم و عمق و میزان فعال بودن ترک‌های این برج هستند. در تازه‌ترین تصویری که عصر دیروز از برج قابوس در محاصره داربست‌های مرمتی منتشر شده است، اعلام شد که رطوبت از کف و سقف بناي برج ثبت جهانی شده گنبد قابوس را فرا گرفته و همزمان با پایش ترک‌های این میراث جهانی، مرمتگران آجرهای آسیب‌دیده این برج باستانی را تعویض خواهند کرد. اما دلیل اصلی ترک‌های گنبد قابوس چیست و چرا این بلندترین
برج آجری جهان آسیب دیده  است؟ کارشناسان مرمت گفته‌اند که فرونشست دشت گرگان ممکن است به این برج تاریخی رسیده باشد و به همین دلیل سازمان زمین‌شناسی در حال بررسی‌های تخصصی از تأثیر فرونشست زمین در گرگان بر برج قابوس است.  برج قابوس همواره با رطوبت نزولی و صعودی مواجه بوده و سیلاب شدید سال 89نیز بر آسیب‌های ناشی از نفوذ رطوبت به این برج افزوده است.
 کما  ‌اینکه پس از سیلاب شدید استان گلستان که دورتادور برج قابوس را نیز فرا گرفت، حجم رطوبت منتقل شده به بنا منجر به روییدن بوته گیاهان بر گنبد و بدنه آن شد و البته که برچیدن بوته‌ها از بدنه این میراث جهانی در سال‌های گذشته انجام شد.

ارزش برج قابوس چیست؟
برج قابوس بنای برجای مانده از دوره زیاریان است که بیش از هزار سال قبل به دستور قابوس بن وشمگیر چهارمین امیر زیاریان و پیش از حمله مغول به ایران در شهر باستانی جورجان و گنبدکاووس امروزی با کاربری مقبره قابوس بن وشمگیر ساخته شد. براساس پژوهش انجام شده بر معماری مقبره‌های برجی‌شکل مازندران، برج قابوس از نخستین برج‌های آرامگاهی مسلمانان است که خاستگاه شیوه معماری آن به چادرهای صحرانشینان ترک‌تبار آسیای میانه، مناره‌های مساجد، برج‌های دیده‌بانی در چین و برج‌های آرامگاهی پالمیری نسبت داده شده است. برج قابوس در قرن یازدهم میلادی و زمانی که مردم شهر باستانی جورجان به‌تدریج از آیین مزدیسنا به اسلام می‌گرویدند ساخته شد.

نگاه یونسکو به برج قابوس
برج قابوس نشانگر تبادل فرهنگی در معماری عشایر آسیای مرکزی و تمدن ایران باستان است. این بنا نمونه‌ای برجسته و نوآورانه از معماری اسلامی است که بر ساختمان‌های مقدس در ایران، آناتولی و آسیای مرکزی تأثیر گذاشته است. برج گنبد قابوس گواهی بر قدرت و برتری تمدن زیاریان است که در قرن‌های دهم و یازدهم میلادی بر بخش عمده‌ای از منطقه تسلط داشتند. ساختار این اثر جهانی نشانه پیشرفت‌های جهان اسلام در ریاضیات و علوم در آغاز هزاره نخست میلادی است.