با انواع گرمازدگی آشنا شوید

دکتر غلامرضا معصومی | متخصص طب اورژانس

با شروع فصل تابستان و گرما آنچه معمولا بسیاری از مردم با آن روبه‌رو می‌شوند، گرمازدگی است. البته گرمازدگی کاملا قابل پیشگیری است اما درصورت بی‌توجهی به علائم و عدم‌درمان می‌تواند فرد را حتی به سمت مرگ سوق دهد. گرمازدگی براساس علائم و نشانه‌ها و همچنین نحوه درمان به 3دسته تقسیم می‌شود.

  گرفتگی عضلات ناشی از گرما (Heat Cramp)
  خستگی ناشی از گرما (Heat Exhaustion)
  سکته گرمایی (Heat Stroke)

این سه تقسیم‌بندی عملا سیر علائم و مشکلات ناشی از گرمازدگی است که درصورت عدم‌درمان هر مرحله به مرحله بعد منجر می‌شود. در این بین البته کودکان به‌خصوص در سنین زیر 4سال و سالخوردگان به‌خصوص بالای 65سال بیش از دیگران در معرض گرمازدگی هستند. به اعتقاد کارشناسان، قرارگرفتن کودکان در محیط‌های گرم مانند داخل ماشین، پوشیدن لباس‌های تیره در فصل گرم، عدم‌مصرف مایعات به میزان لازم در گرما، وارد شدن یک‌دفعه‌ای در محیط گرمی که بدن فرد هنوز به آن عادت نکرده است، قرارگرفتن زیر آفتاب، قرارگرفتن در محیط گرم با رطوبت بالا، عواملی که باعث از دست رفتن آب بدن می‌شود مانند مصرف قرص‌های ادرارآور و الکل و همچنین چاقی از مهم‌ترین دلایل گرمازدگی محسوب می‌شود. 

گرفتگی عضلات ناشی از گرما
گرفتگی عضلانی مشخص‌ترین علامت این مرحله است و یکی از شایع‌ترین مثال‌های آن گرفتگی عضلانی است که به‌کرات در میادین ورزشی به‌خصوص فوتبال دیده می‌شود. درمان در این مرحله راحت و در محل خواهد بود و نیازی به انتقال بیمار نیست. بر‌طرف‌کردن گرفتگی با کشش در جهت مخالف عضلات انجام می‌شود و نوشیدن مایعات فراوان و البته نوشیدنی‌های ورزشی جلوی اتفاق مجدد را خواهد گرفت. اگر بیمار را به محل خنک منتقل کنیم، قطعا سیر بهبود علائم سریع‌تر خواهد شد.

خستگی گرمایی
اگر در مرحله قبل اقدام مناسبی انجام نگیرد، به‌خصوص در کودکان و افراد مسن، فرد وارد این مرحله خواهد شد که به‌صورت تعریق شدید و ضربان قلب بالا همراه با گیجی و خواب‌آلودگی، احساس ضعف، کرامپ عضلانی، تهوع و سردرد همراه با افت فشار خون مشخص خواهد شد. معمولا در هوایی که رطوبت بالا دارد، وضعیت وخیم‌تر خواهد بود. قطع تمام فعالیت‌ها، رفتن به مکان خنک و نوشیدن مایعات به‌خصوص مایعات ورزشی ازجمله مواردی است که به افراد کمک خواهد کرد. اگر علائم بیمار ظرف مدت یک ساعت بهبود نیابد و یا دمای اولیه بالای 40درجه سانتی‌گراد باشد، باید فرد سریعا به بیمارستان منتقل شود.

اقداماتی که باید قبل و حین انتقال به بیمارستان انجام دهیم:
  بیمار را سریعا از محیط گرم خارج کنیم.
  لباس‌هایش را از تنش خارج کنیم.
  سریعا بیمار را خنک کنیم. یکی از بهترین روش‌ها این است که بدن بیمار را خیس کنیم و در معرض باد قرار دهیم.
  مایعات خنک به بیمار بنوشانیم.

سکته گرمایی
در ادامه سیر رو به وخامت فرد گرمازده اگر در مرحله قبل نیز اقدام مؤثری انجام نگیرد، بیمار وارد این فاز می‌شود. علائم ورود به این مرحله عبارتند از: عدم‌تمرکز، کم‌شدن تعریق، برافروختگی پوست، ضربان قلب بالا و همچنین تنفس‌های تند، گیجی و منگی و در ادامه بیهوشی و مرگ.
در این مرحله معمولا اقدام خاصی در بیرون از بیمارستان قابل انجام نیست. بیمار باید بلافاصله به بیمارستان منتقل شود و اقدامات لازم مایع‌درمانی و کاهش دمای بدن برایش انجام گیرد، ولی اگر امکانات درمانی در دسترس نیست و یا زمان می‌برد، می‌توان فرد را در آب سرد خواباند و سپس بدن خیس او را در مقابل باد قرار داد. گذاشتن یخ در کنار بدن بیمار و زیر بغل و کشاله‌های ران می‌تواند کمک‌کننده باشد. درصورتی که فرد دچار لرز شد برای جلوگیری باید لرز را با داروهایی مثل بنزودیازپین‌ها (مثلا دیازپام) کنترل کنیم.