مشاهیر مجرد

زهرا رستگار مقدم

مجرد ماندن یا متاهل‌شدن؛ مسئله این است. همین‌که حرف از موفقیت دانشمند،  ادیب یا هنرمندی به میان می‌آید،  کنجکاوی ما را به سرک کشیدن در پستوهای خانوادگی او می‌کشاند. اینکه چند ساله است و آیا می‌توان به او امید بست یا خیر؟ معمولا به این دسته افراد پیش و بیش از سرمایه ملی به‌عنوان موردی بالقوه برای ازدواج نگاه می‌شود؛ حال آنکه آنها (نخبگان) گاه از ترس انتخاب اشتباه،  عطای ازدواج را به لقایش می‌بخشند و بی‌خیال این امر خداپسندانه می‌شوند. برای آن دسته افراد که گمان می‌کنند ازدواج مانع خوشبختی و کار است،  احمدرضا احمدی را مثال می‌زنم و از مجردماندگان این دوره به قاسم آهنین‌جان اشاره می‌کنم؛ تصمیمی که نه احمدرضا را بدبخت کرده و نه آهنین‌جان را خوشبخت. اما این تصمیم شخصی در هر فرد متفاوت است و از آنجا که همواره مورد مناقشه بوده،  اینگونه نیز خواهد ماند. باورِ تجرد بزرگان هرقدر هم سخت باشد،  اما تاریخ بارها شاهد آن بوده است.

سیدجمال‌الدین اسدآبادی همدانی،  از نخستین نظریه‌پردازان بنیادگرایی اسلامی (۱۲۷۵- 1217) 

اسدآبادی از اندیشمندان سیاسی و مبلغ اندیشه اتحاد اسلام بود. او همچنین از نخستین نظریه‌پردازان بنیادگرایی اسلامی و از بزرگ‌ترین مصلحان اندیشمند سیاسی و مبلغ اندیشه اتحاد اسلام بود. ۱۱۵سال از درگذشت او در گوشه زندان حکومت عثمانی  می‌گذرد. او در طول زندگی شاگردان بسیاری پرورش داد  ولی ازدواج نکرد و فرزندی به یادگار نگذاشت. شهید مرتضی مطهری درباره او می‌گوید: «سیدجمال هر کاری برای درمان درد‌های جامعه انجام داد؛ مسافرت،  تماس،  سخنرانی،  نشر کتاب و مجلات،  تشکیل حزب و جمعیت و حتی ورود و خدمت در ارتش. در عمر خود ازدواج نکرد و تشکیل عائله نداد؛ زیرا با وضع غیرثابتی که داشت،  هر زمان در کشوری به‌سر می‌برد و گاهی در تحصن،  تبعید یا تحت‌نظر بود و با این شرایط نمی‌توانست مسئولیت تشکیل خانواده را برعهده بگیرد».

علی‌اکبردهخدا،  گردآوری لغتنامه (۱۳۳۴–1257)

دهخدا علاوه بر لغتنامه که در بیش از 50 جلد منتشر شده،  کتاب امثال و حکم را نیز در کارنامه خود دارد. دهخدا غیر از زبان فارسی به عربی و فرانسوی هم تسلط داشت. او علاوه بر اینکه دانشمند و محقق بزرگی بود، مبارز جدی و کوشایی نیز در انقلاب مشروطه محسوب می‌شد. او مبارزه را از راه نوشتن ادامه می‌داد و مطالب خود علیه رژیم مستبد قاجار را در روزنامه صور اسرافیل که از پرفروش‌های آن زمان بود چاپ می‌کرد. علی‌اکبر دهخدا شاید به‌واسطه کار تحقیقی و پیگیری‌های مستمر آن و طولانی‌شدن کار لغتنامه هرگز ازدواج نکرد.

میرزاده‌عشقی،  شاعر و روزنامه‌نگار معاصر (۱۳۰۳- 1273)

سیدمحمدرضا یا میرزاده‌عشقی به دست عوامل رضاخان کشته شد. عشقی مردی خوش‌مشرب بود. زن و فرزندی نداشت. او با کمک‌های پدر،  خانواده،  یاران و آزادیخواهان و بالاخره از درآمد نمایش‌های خود گذران زندگی می‌کرد. در آخرین کابینه نخست‌وزیری حسن پیرنیا از وزارت کشور به ریاست شهرداری اصفهان انتخاب شد،  اما نپذیرفت. تفکر سیاسی و زندگی پرتنش عشقی مانع از ازدواج او بود.

کلنل محمدتقی‌خان‌پسیان،  نخستین خلبان آموزش‌دیده (۱۲۷۰- ۱۳۰۰)

پسیان از نظامیان دوره قاجار و از مبارزان علیه استعمار در تاریخ معاصر است. محمدتقی پسیان نه‌تنها صاحب قلم و قریحه هنری و ذوق ادبی بود،  بلکه نخستین هوانورد ایرانی است که در کشور آلمان ۳۳ بار هوانوردی کرد و ‌خواست این هنر را به جوانان آموزش دهد. اگر چه کلنل ازدواج نکرد ولی به روایت اسناد، زمانی که در آلمان زندگی می‌کرد با زنی آلمانی به‌نام کنایر آشنا شد و او را به‌عنوان استاد موسیقی خود معرفی کرد و تا قیام و حکومت خراسان،  نامه‌هایی بین آنها رد و بدل می‌شد.

محمدفرخی‌یزدی،  شاعر(۱۳۱۸-1268)

رنج بسیار، این شاعر را مبارز کرده بود. فرخی اوایل مشروطیت و تشکیل حزب دمکرات ایران از دمکرات‌خواهان یزد شد. به‌خاطر سرودن اشعار انقلابی،  حاکم یزد دستور داد دهان او را با نخ و سوزن بدوزند. فرخی‌یزدی به اتهام توهین به خانواده سلطنتی دستگیر شد و به زندان افتاد و سرانجام به دستور رضاشاه در زندان شهربانی با آمپول هوا کشته شد و از مدفنش نیز اطلاع دقیقی در دست نیست. فرخی متاهل نبود و فرزندی در این دنیا نداشت. زندگی سیاسی او و زندان و به بند کشیده‌شدنش مانع از تاهل او شد.

صادق هدایت، نویسنده «بوف‌کور» (۱۳۳۱-1281) 

هدایت هرگز ازدواج نکرد و در سال ۱۳۳۱ دست به‌خودکشی زد. او در جوانی با دختری به نام ترز دوست بود. ترز زمان تحصیل صادق هدایت،  در پاریس با او آشنا شد. او با خیانت به هدایت،  طعم گس خودکشی را برای نخستین‌بار به این نویسنده چشاند. آن زمان هدایت خود را در رودخانه‌ای که از زیر برج ایفل رد می‌شود انداخت. همین تجربه باعث شد نگاه او به زنان تغییر کند؛چنانچه در داستان «زنی که مردش را گم کرد» این نگاه بدبینانه به چشم می‌خورد. شاید یکی از دلایلی که هدایت تا آخر عمر مجرد ماند،  همین تجربه بود.

سهراب سپهری،  شاعر(۱۳۵۹- 1307)

شاعر و نقاش نام‌آشنای معاصر که در سال ۱۳۵۷ به بیماری سرطان‌خون مبتلا شد و در سال ۱۳۵۸ برای درمان به انگلستان رفت،  اما بیماری بسیار پیشرفت کرده بود و سرانجام به ابدیت پیوست. وی در طول زندگی۵۲ساله خود همسری اختیار نکرد. دلیل این را شاید بتوان در احساسات رقیق سپهری و پیوستش با طبیعت دانست. سپهری با توجه به روحیه شاعری‌اش بسیار درونگرا بود.

مهدی آذر یزدی، نویسنده کودک و نوجوان(۱۳۸۸- 1300)

آذر یزدی در خانواده‌ای تازه مسلمان با اجداد زرتشتی زاده شده بود. او هرگز ازدواج نکرد و هیچ‌گاه به کار دولتی مشغول نشد. در واقع، تنها لذت زندگی‌اش، کتاب خواندن بود. معروف‌ترین اثر او مجموعه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» نام دارد. او جایزه یونسکو و نیز جایزه کتاب سال را در سال ۱۳۵۷ دریافت کرد. آذریزدی علاوه بر نویسندگی، به غلط‌گیری و فهرست اعلام‌نویسی تا سال‌های آخر زندگی‌اش ادامه داد. دلیل تجرد او روشن نیست.