پدافند ناشناخته

علیرضا احمدی و رضاعمویی-روزنامه‌نگار

با فروکش کردن گرد و خاک فضاسازی‌های غربی درباره حمله تجاوزکارانه 5آبان‌ماه رژیم‌صهیونیستی به اهدافی در داخل ایران، اکنون هر روز بخش‌ها و زوایای بیشتری از ناکامی تل‌آویو در دستیابی به اهداف طراحی شده‌اش نمایان می‌شود؛ موضوعی که در آن ردپای توانمندی‌های نظامی ایران نمایان است.
در شرایطی که طی روزهای اخیر 3ضلع رسانه‌ای، شامل رسانه‌های عبری، غربی و معاند به‌صورت گسترده روی «شکست سامانه‌های پدافندی ایران» در مواجهه با جنگنده‌های اسرائیلی مانور می‌دادند و می‌کوشیدند اینگونه القا کنند که خسارت‌های حمله صهیونیست‌ها زیاد بوده و جمهوری‌اسلامی در این زمینه «پنهان‌کاری» می‌کند، اما اکنون زوایای تازه‌ای از «اصل‌ ماجرا» در حال منتشر شدن است.
 اگرچه رسانه‌های غربی در روزهای گذشته با استناد به منابع ادعایی خود، «بزرگ‌نمایی» حمله رژیم‌صهیونیستی و القای «شکست» سامانه‌های پدافندی ایران را در دستورکار داشتند، اما انتشار تصاویر ماهواره‌ای تازه از یک‌سو و تحلیل‌ها و اظهارنظرهای کارشناسان نظامی - امنیتی غربی ازسوی دیگر، نشان داد نه‌تنها آسیب‌های ناشی از حمله صهیونیست‌ها به‌صورت قابل‌توجهی کمتر از ادعاهای طرف‌های غربی است، بلکه ساختار پدافندهوایی کشور نیز با عملکرد موفق خود توانسته «سپر استواری» برای تامین امنیت آسمان ایران باشد.

راز شکست عملیات صهیونیست‌ها
در ارزیابی نظرات تحلیلگران سیاسی - نظامی غربی، یک نکته ویژه بیش از پیش جلوه‌گری می‌کند؛ اینکه ساختار پدافندی ایران با بهره‌گیری از تسلیحات و تجهیزات بومی، توانسته طرح‌ریزی‌های عملیاتی تل‌آویو با هدف وارد آوردن آسیب‌های گسترده به زیرساخت‌های نظامی - امنیتی ایران را ناکام بگذارد.
در شرایطی که بررسی‌ها از عملکرد بهتر سامانه‌های بومی پدافندهایی ایران نسبت به سامانه‌های وارداتی، ازجمله اس300 حکایت دارد، موفقیت تسلیحات ایرانی سبب حیرت کارشناسان غربی شده‌است؛ تا جایی که برخی عملکرد موفق یک «سامانه ناشناخته ایرانی» را به‌عنوان اصلی‌ترین دلیل «شکست» عملیات نظامی اسرائیل علیه ایران ارزیابی کرده‌اند.
بر این اساس هم بود که طی روزهای اخیر بار دیگر توجه کارشناسان و تحلیلگران سیاسی - نظامی به دوربردترین سامانه موشکی پدافند هوایی نیرو‌های مسلح ایران، یعنی «باور373» جلب شده‌است؛ سامانه‌ای بومی که با رقم زدن عملکرد بهتر نسبت به سامانه‌های وارداتی، مانند اس300، بیش از هر چیز از پیشرفت خیره‌کننده تسلیحات بومی ایران و رقابت آنها با نمونه‌های مدرن و پرسروصدای خارجی حکایت دارد.

دست بالای پدافند هوایی
طی دهه‌های گذشته، اعمال تحریم‌های تسلیحاتی گسترده علیه ایران، یکی از مهم‌ترین اثرات خود را در حوزه بومی‌سازی سامانه‌های پدافندی برجا گذاشته‌است؛ تا جایی که در سال1395 با رونمایی از یک دستاورد راهبردی در این حوزه همراه شد. این محصول استراتژیک، حاصل کار مطالعاتی بین پدافند هوایی، وزارت دفاع و برخی از دانشگاه‌ها بود که با همه فرازونشیب‌هایی که داشت، در سال۱۳۹۷ به مرحله شلیک آزمایشی رسید و سال بعد از آن، یعنی در آخرین روز مردادماه1398، به‌صورت رسمی به نیروی پدافند هوایی ارتش تحویل داده شد که در ادامه با بخشی از مشخصات آن آشنا می‌شویم.

مقایسه «باور373» با «اس300»
یکی از موضوع‌هایی که سامانه پدافندی باور373ایران را به‌عنوان «سامانه رازآمیز و ناشناخته» ایرانی و از اصلی‌ترین عوامل شکست حمله اخیر رژیم‌صهیونیستی، در کانون توجه تحلیلگران غربی قرار داده، عملکرد موفق‌تر آن نسبت به سامانه‌های وارداتی، ازجمله اس300بوده‌است. مقایسه مشخصات و ویژگی‌های این دو سامانه دربردارنده نکات جالب توجهی است که نشان می‌دهد ویژگی‌های باور373بالاتر از اس300بوده و به مشخصات اس400نزدیک‌تر شده‌است. در ادامه به بررسی برخی ویژگی‌های «باور373» و «اس300» می‌پردازیم.


ویژگی‌های پدافند باور373
  دارای توانایی رهگیری انواع جنگنده، پهپاد، موشک کروز و موشک بالستیک
  برخوردار از توان هدف قرار دادن جنگنده‌های نسل۵ رادارگریز
  کشورهای بسیار محدودی از چنین سامانه‌ای برخوردارند
  باور ۳۷۳ بلندبردترین سامانه دفاع هوایی نیروهای مسلح ایران به‌شمار می‌رود
  توانایی کشف اهدافی در برد بیش‌از ۴۵۰ کیلومتری
  توان ردگیری اهداف در برد حدود ۴۰۵ کیلومتری
  دارای قابلیت کشف همزمان ۳۰۰ هدف

مشخصات موشک‌های باور373
موشک صیاد4و صیاد 4بی
برد:  بیش از 300کیلومتر
ارتفاع درگیری: 27تا 32کیلومتر
قطر: 515میلی‌متر
طول: 8متر
وزن سرجنگی: 180کیلوگرم


جزئیات تازه از حمله بامداد 5آبان
امیر حبیب‌الله سیاری، معاون هماهنگ‌کننده ارتش در اجلاسیه شهدای ارتش در استان فارس به جزئیات جدیدی از حمله بامداد شنبه رژیم‌صهیونیستی به اهدافی در داخل ایران پرداخت که مهم‌ترین محورهای آن را در ادامه می‌خوانید:
  نیروهای مسلح ما در 2عملیات «وعده صادق1و2» ضربات سنگینی به رژیم‌صهیونیستی وارد کردند و توان آفندی خود را به نمایش گذاشتند.
  پس از عملیات وعده صادق۲، حدود ۲۵شبانه‌روز تمام آسمان عراق در اختیار هواپیماهای رژیم صهیونیستی و حامیان آنها، یعنی آمریکا، انگلیس و فرانسه بود.
  آنها در این مدت به‌دنبال این بودند که یک اقدام آفندی علیه ما انجام دهند، اما می‌دانستند بیدار و هوشیاریم.
  در پنجم آبان علیه ایران عملیاتی انجام دادند، اما موفق نشدند این کار را از طریق نفوذ به داخل مرزها انجام دهند.
  ۱۴۰فروند هواپیما را در آسمان عراق آوردند و حدود ۱۰۰هواپیمای متعلق به حامیان این رژیم نیز از نوع سوخت‌رسان، پشتیبان آن ۱۴۰هواپیما بودند.
  با آمادگی و هوشیاری ساختار پدافند هوایی و نیروی هوایی کشورمان در یک عملیات منجسم، به دشمن اجازه داده نشد هیچ‌یک از هواپیماهای پیشرفته‌اش از مرزهای ما عبور کند.
  آنها از ۱۰۰کیلومتر خارج از مرزهای ما پرتاب موشک بالستیک را آغاز کردند که تعداد زیادی از آنها ازسوی پدافند ما منهدم شد و البته تعدادی هم به نقاطی برخورد کرد.

پدافند هوایی ایران از نگاه کارشناسان و رسانه های خارجی

حملات بی نتیجه روی ذخایر موشکی ایران

«یونی بن مناخیم»، کارشناس دیپلماتیک رادیو و تلویزیون اسرائیل در گزارشی درباره توانایی دفاعی آنها نوشته است: حمله اخیر علیه ایران بر ذخایر تخمینی 2000 تا 3000 موشک بالستیک دوربرد ایران تأثیری نداشته است و این موشک ها همچنان تهدیدی قابل توجه برای اسرائیل به شمار می‌روند. به نظر می‌رسد این موشک‌ها برای سرپا نگه داشتن سامانه‌های پدافندی ایران نیز بسیار کارایی دارند و بخشی از شبکه پدافندی  این کشور به شمار می‌روند.

پدافند ترکیبی ایران
رسانه تایمز اسرائیل که به طور معمول گرایشی محافظه کار در میان رسانه‌های عبری زبان دارد، در تحلیل خود از توان پدافندی ایران نوشته است:  ایران به ترکیبی از موشک‌های زمین به هوا و سامانه‌های پدافند هوایی روسیه و همچنین شبکه‌ای از سامانه‌های پدافندی تولید داخل متکی است. تهران همچنین دارای سکوی موشکی زمین به هوای باور373 تولید داخل و همچنین سامانه‌های دفاعی صیاد و رعد است.

نگرانی از گسترش پدافندهای ایرانی در منطقه
روزنامه عبری زبان هاآرتص هم درباره سامانه‌های دفاع هوایی ایران گزارش داد: سامانه های دفاع هوایی ساخت ایران به سوریه کمک کرده تا توانایی های خود را در برابر هواپیماهای اسرائیلی ارتقا دهد. سوری ها موفق شده اند زمان پاسخگویی خود به حملات اسرائیل را کوتاه کنند و توانایی خود را برای انهدام مهمات شلیک شده توسط اسرائیل ارتقا دهند. مقامات اسرائیلی از احتمال دستیابی گروه های مورد حمایت ایران مانند حزب الله لبنان و حوثی ها در یمن و همچنین گروه های دیگر به این سامانه‌ها نگران هستند.

جواهری در حلقه دفاعی ایران
وب سایت نظامی «ایر فورس تایمز» در گزارشی با اشاره به توانایی های سامانه باور373  نوشته است: ایران دارای مجموعه وسیعی از سیستم‌های دفاع هوایی تولید داخل وخارجی است که بیشتر آنها متحرک هستند و این کشور را قادر می‌سازد تا در حفاظت از اهداف با ارزش در سراسر کشور در حرکت باشند. یکی از این سامانه‌ها، باور 373 است که می تواند اهدافی را تا 300 کیلومتری درگیر کند و هواپیماهای آمریکایی که خارج از پایگاه‌های آمریکایی در قطر یا کویت فعالیت می‌کنند، بلافاصله در برد موشک‌های رهگیر صیاد4 ایران قرار می گیرند. پس جای تعجب نیست که رسانه های ایران از باور به عنوان «جواهری در حلقه دفاعی ایران» یاد می کنند.

سرنگونی موشک‌های اسرائیل بر فراز تهران
تایمز هند از رسانه‌هایی است که نگاه واقع‌بینانه به تحولات دارد و همزمان با اقدامات تنش زای اسرائیل علیه ایران نوشت:
ایران توانست موشک‌های اسرائیل را بر فراز تهران سرنگون کند و صدای ضدهوایی عملکرد این سامانه‌ها را نشان داد.

کارایی پدافند بومی ایران به خوبی نمونه روسی

ست جی فرانتزمن، خبرنگار و تحلیلگر ارشد خاورمیانه‌ در جروزالم پست در گزارشی مفصل به بررسی سامانه‌های پدافندی ایران پرداخته و نوشته است: ایران ظاهراً روی دستیابی به مقدار زیادی از سیستم‌های دفاعی متمرکز شده است. پس از حمله اخیر علیه ایران، تمرکز بر سیستم های پدافند هوایی ایران افزایش یافته و اکنون مشخص است که ایران دارای تعداد زیادی سامانه پدافند هوایی است. سامانه‌های اس300 ایران در مکان‌های مختلفی قرار دارند و می توان آنها را جابه‌جا کرد. براساس گزارش مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل سامانه‌های اس300 ایران برای دفاع از سایت‌های هسته‌ای در اصفهان، نطنز و فردو کلیدی هستند و مورد استفاده قرار می گیرند.   براساس گزارش این خبرنگار امنیتی عبری زبان ایران همچنین دارای سامانه‌های دفاعی بومی خود نیز هست که به خوبی سامانه اس300 کارایی دارند.

پیشی گرفتن سامانه ایرانی باور373 از اس300 روسی

«بویکو نیکولوف»، کارشناس و روزنامه نگار بلغارستانی در وبگاه بلغارین میلیتاری (bulgarianmilitary) تحلیلی دقیق از توانایی پدافندی ایران ارائه داده است: در ایران به جای خرید گسترده سامانه‌های دفاع هوایی روسیه، روی جایگزین‌های بومی سرمایه‌گذاری شده است. مهم ترین این سامانه‌ها، پدافند باور373 است که از زمان استقرار خود به طور پیوسته در حال توسعه بوده است. نوع جدیدی از پدافند باور373 با استفاده از موشک صیاد4 برد عملیاتی خود را به 300 کیلومتر افزایش داده است. قابلیت‌های کامل باور373 هنوز نامشخص است و با توجه به اینکه فناوری سامانه اس300 روسی بیش از 2دهه قدمت دارد، پدافندهای جدید ایرانی مانند باور373 به ویژه با پیشرفت مداوم فناوری موشکی ایران قابلیت‌هایی مهم‌تری ارائه داده‌اند‌ و از سامانه‌های روسی هم پیشی گرفته اند.

ترکیب هوش مصنوعی در پدافند ایران

ایوان لیسمن، کارشناس نظامی در گزارشی مفصل در وبگاه آمریکایی  War on the Rocks درباره توانایی پدافندی ایران به نکات مهمی اشاره کرده و معتقد است: فن‌آوران ایرانی در حال بررسی سیستم‌های پدافند هوایی تقویت‌شده با هوش مصنوعی هستند که قادر به انجام عملیات بدون مشارکت انسانی هستند. در حالی که ایران سامانه‌های راداری و موشکی بومی جدید  از جمله نسخه بهبودیافته اس300  را آنلاین راه‌اندازی کرده است، قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء ارتش ایران به عنوان یک مرکز قدرتمند فرماندهی و کنترل ملی هوایی در حال ظهور است. این پایگاه همکاری خود را با سامانه‌های پدافند هوایی سپاه پاسداران افزایش داده است. این همکاری مشترک به نیروهای ایرانی اجازه می‌دهد تا ابزارهای هوش مصنوعی را به راحتی در سیستم های فرماندهی خود ادغام کنند. در صورت موفقیت، ایران می‌تواند از الگوریتم‌های تصمیم‌گیری برای تقویت قابلیت‌های دفاعی خود استفاده و احتمالاً از اشتباهات انسانی فاجعه‌بار اجتناب کند.

گنبد ایران

«سارات رامش کونییل»، نویسنده  مجله  اندونزیایی «د وییک» (www.theweek.in)  به بررسی شبکه پدافند بومی ایران پرداخته و آن را به یک گنبد دفاعی تشبیه کرده و نوشته است: ایران در طول سال‌ها سیستم‌های دفاع هوایی خود را برای مقابله با هرگونه حمله احتمالی، به‌ویژه اسرائیل، توسعه داده است. مهم‌ترین آنها سامانه آرمان است و شامل یک سیستم موشکی ضد بالستیک است که می تواند موشک ها و پهپادها را در برد 180 کیلومتر رهگیری کند و همزمان با 6 هدف در فواصل بین 120 تا 180 کیلومتر درگیر شود. این سامانه دفاعی در کنار دیگر سامانه‌های دفاعی مانند باور373 و آذرخش توانسته یک مجموعه از سامانه‌های پدافند بومی ایران را طراحی کند که مانند گنبدی فضای بالای سر ایران را کنترل می کنند.

توانایی مهم ایران
خبرگزاری فرانسه به سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط پدافند ایرانی پرداخته و تاکید دارد: هدف قرار گرفتن پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی توسط سامانه «سوم خرداد» اتفاق بسیار مهمی است زیرا این یک قابلیت تولید داخلی است که ایران می‌تواند آن را تکرار کند و به طور بالقوه در اختیار گروه‌های نیابتی در سراسر منطقه قرار دهد که تهدیدی برای ارتش آمریکا و متحدانش است.

پدافند فرامرزی ایران
اوراسیا تایمز در گزارش خود درباره پدافندهای ایرانی نوشت: در سال 2015، ایران به فناوری ردیابی و رهگیری اهداف بسیار فراتر از مرزهای ایران دست یافته‌است. پدافندهای ایرانی شامل مجموعه ای پیچیده از اجزا شامل پرتابگرهای متعدد و سیستم‌های رادار دوگانه هستند که قابلیت‌های دفاعی لایه ای را ارائه می‌دهند.

تنوع سامانه‌های پدافندی ایران
خبرگزاری الجزیره در گزارشی که به تازگی منتشر کرده، درباره سامانه پدافندی ایران نوشته است: ایران  بر بهبود سیستم‌های دفاع هوایی خود تمرکز کرده  و برخی از پایگاه‌های هوایی، انبارهای موشکی و تأسیسات هسته‌ای خود در اعماق کوه‌ها را حفاظت می‌کند. دوربردترین سامانه دفاع موشکی مورد استفاده ایران، باور373 است که به صورت بومی توسعه یافته و پس از یک دهه توسعه و آزمایش در سال 2019 عملیاتی شد. این سامانه از آن زمان تاکنون به طور قابل توجهی بهبود یافته است.  ایران همچنین دارای سامانه‌های پدافندی قابل توجهی است و در بهمن ماه سال گذشته سامانه آذرخش کوتاه برد را نیز عملیاتی کرد. این سامانه یک سیستم تشخیص مادون قرمز است که مجهز به رادار و سیستم های الکترواپتیک برای شناسایی و رهگیری اهداف است. این سامانه قابل نصب روی وسایل نقلیه است.

سامانه‌های پدافندی ایران، مکمل بازدارندگی موشکی
مجله میلیتاری واچ که یک مجله تخصصی نظامی است، سامانه پدافندی ایران را مکمل توانایی موشکی این کشور می‌داند و می‌نویسد: توانمندترین سامانه پدافند هوایی برد بلند بومی ایران، سامانه باور 373 است که با ادغام موشک جدید صیاد 4 به برد 300 کیلومتری دست یافته است. این احتمال وجود دارد که این سیستم پرکاربرد برای دفع حملات اخیر اسرائیل علیه ایران از جمله احتمالاً برای رهگیری موشک‌های وارده در برد بیش از 100 کیلومتر به کار گرفته شده باشد.

پرده آخر: پدافند ناشناخته ایران

آلستر کروک، مدیر سابق بخش خاورمیانه MI6 و دیپلمات ارشد سابق انگلستان درباره پدافند ناشناخته ایران در جریان حمله موشکی اسرائیل نوشت:  مرحله اول حملات به ایران که قرار بود سامانه پدافند هوایی ایران را نابود کند، در میانه راه با شکست مواجه شد. قرار بود جنگنده‌های اسرائیلی در مسیر انهدام سامانه‌های پدافند هوایی ایران، تمامی سامانه‌های پدافند هوایی عراق و سوریه را منهدم کنند. پس از تکمیل موج اول حملات، در موج دوم و سوم حملات، اسرائیل با استفاده از سلاح‌های متعارف قصد داشت تمامی ظرفیت‌های نظامی و زیرساخت‌های حیاتی ایران را از بین ببرد. در موج اول حملات، اسرائیلی‌هایی که به ۷۰ تا ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران نزدیکتر شدند، متوجه یک سامانه پدافند هوایی ناشناخته شدند. این سیستم دفاع هوایی ناشناخته اسرائیلی‌ها را به وحشت انداخت و آنها را مجبور کرد که نقشه خود را به کلی کنار بگذارند. این احتمال وجود دارد که این سامانه پدافند هوایی ناشناخته توانایی حمله به جت‌های جنگنده رادارگریز مانند جنگنده‌های لاکهید مارتین F-35 را داشته باشد. کل ایده حمله به ایران بلافاصله از بین رفت، زیرا بسیار خطرناک بود و کل منطقه تحت تسلط یک سیستم دفاع هوایی ناشناخته بود که خود جت‌های جنگنده رادار گریز را تهدید می‌کرد.