معجزه آقای بازیگر

مسعود پویا 

جست‌وجو برای یافتن به یادماندنی‌ترین کاراکترهای دلال در سینمای ایران، خیلی زود و با نتیجه‌ای قاطع به پایان می‌رسد. بهترین دلال‌های سینمای ایران را در فیلم‌های مهرجویی دیده‌ایم و نقش همه آنها را هم عزت‌الله انتظامی بازی کرده. اولین بار در «آقای هالو» که انتظامی در آن 2نقش را بازی کرده؛ محمدی‌پور، مسافرخانه‌چی سابق که پس از ورشکستگی و از دست دادن مسافرخانه، بنگاه معاملات ملکی زده و کافه‌چی که او هم در نهایت دلال است. در صحنه‌ای که محمدی‌پور و رفقا، هالو (علی نصیریان) را به بیابان می‌برند تا زمینی را به او بیندازند و در اولین سکانس ملاقات محمدی‌پور  و هالو، آنچه درام اثر را پیش می‌برد، ادبیات، منش و مرام دلالی است؛ کاری که انتظامی با مهارت تمام انجامش می‌دهد. مهرجویی به شکل هوشمندانه از انتظامی در نقش کافه‌چی هم بهره می‌گیرد و محمدی‌پور و کافه‌چی را در عمل یک تیپ می‌پندارد؛ تیپ دلالی که با چرب‌زبانی کارش را پیش می‌برد و فقط دنبال تلکه کردن و رسیدن به پول خودش است.

دلالی که خون معتادان را در شیشه می‌کند

در «دایره مینا» که نگاه اجتماعی مهرجویی نسبت به ساخته‌های قبلی‌اش عمیق‌تر و دقیق‌تر شده، انتظامی نقش سامری را بازی می‌کند؛ یک دلال خون که با همراهی نوچه‌هایش از معتادان خون می‌خرد و به بیمارستان‌ها می‌فروشد. فیلم دایره مینا قبل از تأسیس سازمان انتقال خون ساخته شد و مضمون جسورانه و موضع انتقادی‌اش باعث شد تا چند ماه قبل از پیروزی انقلاب در محاق بماند. دایره مینا بیش از هر چیز فیلمی است درباره فساد؛ فسادی سیستمی که سامری دلال یکی از مهره‌هایش است. در سینمایی که معمولا شخصیت‌های مثبت در خاطره‌ها می‌ماند، انتظامی در یکی از منفی‌ترین نقش‌های زندگی درخششی فوق‌العاده دارد. سامری دلال شناسنامه‌دارترین کاراکتر دایره میناست؛ دلالی که خون معتادان را در شیشه می‌کند و به چند برابر قیمت به بیمارستان‌ها می‌فروشد و با همان روحیه دلالی‌اش توانسته با بالا بالایی‌ها هم سَر و سّر داشته باشد و کارش را پیش ببرد. 

یک تهرونی دلال مسلک

می‌رسیم به بهترین دلال تاریخ سینمای ایران؛ عباس‌آقا سوپر‌گوشت در «اجاره‌نشین‌ها» که مثل خود فیلم، درخشان و ماندگار است و گذر زمان به جای کهنگی، دستاوردی به نام مانایی را برایش به همراه داشته است. در 32سالی که از ساخت اجاره‌نشین‌ها می‌گذرد، انبوهی از کاراکترهای دلال را در فیلم‌های ایرانی دیده‌ایم که برخی از آنها هم اتفاقا خوش پرداخت بوده‌اند ولی هیچ کاراکتری نتوانسته به اندازه عباس‌آقا سوپر‌گوشت مفهوم دلالی را تا این اندازه ایرانی، باورپذیر و درست به نمایش بگذارد. این دستاوردی است که با حضور فوق‌العاده عزت‌الله انتظامی و کارگردانی دقیق و پرنکته مهرجویی به دست آمده است.
فیلم اجاره‌نشین‌ها بخشی از حافظه جمعی ایرانیان است و به یادماندنی‌ترین کاراکتر فیلم هم عباس‌آقا سوپرگوشت است؛ یک تهرونی دلال مسلک که نمونه‌ای بهتر از او را نمی‌شود در سینمای ایران سراغ گرفت  و از آنجا که فیلم را تقریبا همه دیده‌اند، نیازی هم به توضیح بیشتر نیست.