عبادتگاه 218ساله سنگلج

موضوع: مسجد و مدرسه چال‌حصار
ویژگی: قدمت تاریخی
***
مسجد و مدرسه چال‌‌حصار ازجمله ابنیه قدیمی محله سنگلج است. این مسجد و مدرسه سال 1185 شمسی به دستور فتحعلی‌شاه ساخته شد و با توجه به نام محل، مسجد چال‌حصار نام گرفت؛ اما به‌مرور زمان و با توجه به تغییرهای به‌وجودآمده در آن، معماری اولیه خود را از دست داد؛ به همین دلیل اکنون مسجد در قسمتی یک‌طبقه و در قسمت‌های دیگر دوطبقه است و در بخش انتهایی مغازه‌های موقوفه مسجد قرار دارد.
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه، می‌گوید: «بقایایی از ویرانه بنای اولیه مسجد چال‌حصار در قسمتی از جنوب صحن باقی مانده است. در شرق صحن، شبستان مردانه قرار گرفته است. نمای بیرونی شبستان شامل 5طاق‌نماست که 3طاق‌نما به‌صورت یک‌درمیان دارای کاشی‌کاری خشتی با زمینه لاجوردی است. در بالای طاق‌نمای وسطی 2مناره خیلی کوتاه با رأس‌های فلزی قرار دارند. بین این 2مناره یک نیم‌تاج خورشیدمانند بسیار زیبا قرار گرفته‌است.» این مسجد در گذشته یک شبستان تابستانی چهل‌پله در زیرزمین داشته است. حمیدرضا نارنجی‌نژاد، رئیس هیأت‌مدیره انجمن سنگلج، خاطرات جالبی را که از اهالی قدیمی محل شنیده تعریف می‌کند: «کنار یکی از دیوارهای مسجد به زبان آذری کتیبه‌ای مرمری نصب شده که در آن به خط نستعلیق، مدحی درباره فتحعلی‌شاه نوشته شده و تاریخ این کتیبه به سال1194 شمسی برمی‌گردد. طبق گفته اعضای هیأت‌امنا، در خاکبرداری ساختمان در سال۱۳۲۷، این کتیبه کشف شد و اکنون در قابی چوبی روی دیوار جا خوش کرده است. از سوی دیگر، این مسجد یک حوزه علمیه داشته و از جمله مدارس مهم دوره خود بوده‌است و در بسیاری از منابع که از مدارس معروف تهران نام برده‌اند، نام مدرسه چال‌حصار نیز آمده‌است. با گذر زمان، مدرسه رو به ویرانی رفت. مسجد چال‌حصار تکیه بزرگی نیز داشته که ازجمله تکیه‌های بزرگ و تاریخی تهران محسوب می‌شده‌است. براساس آمار دارالخلافه تهران در سال۱۲۳۲ شمسی این تکیه در محله سنگلج قرار داشته‌است؛ اما اکنون از تکیه اثری نیست.»