رودبار با « زیتون» جهانی می‌شود

محمود مولایی- روزنامه‌نگار

‌ رودبار ‌در استان گیلان به باغ‌های زیتونش معروف است. تولید زیتون‌ باکیفیت، این شهرستان را به یکی از 3قطب تولید این محصول در کشور تبدیل کرده است. تولید زیتون در رودبار سابقه‌ای طولانی‌ دارد:  بیش از 3هزار سال. باغداران قدیمی زیتون در رودبار نقش تعیین‌کننده‌ای در تولید این محصول ارزشمند و قطب ماندن این شهرستان در تولید زیتون دارند؛ محصولی که به‌ویژه به‌صورت فرآوری شده (ازجمله روغن زیتون) هم طرفداران بسیاری دارد. در این گزارش به بهانه آغاز برداشت نوبرانه زیتون در شهرستان رودبار با یکی از باغداران قدیمی و نمونه رودبار که البته نخستین باغ پیوندی زیتون کشور را هم داراست، گفت‌وگو کرده‌ایم.

آغاز به‌کار و شکست
فرهاد نژادلویه 63ساله و متولد شهرستان رودبار گیلان است. وی یکی از قدیمی‌ترین باغداران زیتون در این شهرستان محسوب می‌شود و پدرش هم به این کار مشغول بوده است. نژادلویه به همشهری می‌گوید: «پدرم 30سال پیش از من خواست که در رودبار سرمایه‌گذاری کنم و من یک قطعه زمین به مساحت 30هکتار از جهادکشاورزی گرفتم. این اتفاق همزمان با طرح طوبا (طرح مشترک وزارت کشاورزی جمهوری اسلامی ایران و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و فائو برای توسعه زیتون‌کاری در ایران) بود. کارشناسان خارجی با بررسی‌های لازم اعلام کردند نه‌تنها رودبار بلکه کل ایران برای باغداری در جهان سرآمد است و تأکید داشتند زیتون‌های تولید شده در رودبار حرف ندارند.»  او که از همان زمان آغاز به‌کار کرد، در این‌باره توضیح می‌دهد: «آن‌ زمان و طی طرح طوبا جهادکشاورزی یکسری نهال‌ در اختیار باغداران قرار داد. متأسفانه این نهال‌ها یک جهش ژنتیک داشتند که مشکلاتی‌ به‌وجود آوردند. البته بارده بودند، ولی  مناسب خاک شهرستان رودبار نبودند. درواقع علمی نبودند و ما 7سال بعد به‌صورت علمی متوجه شدیم که این درختان مناسب خاک رودبار نیستند.»

محصول پیوندی
فرهاد نژادلویه البته ناامید نشد و به درختان پیوندی روی آورد.
او می‌گوید: «بعد از شکست در باروری درختانی که طی طرح طوبا دریافت کرده بودیم، بحث پیوند پیش آمد و این شد که ما یعنی من و پدرم نخستین باغ پیوندی کشور را در رودبار دایر کردیم. با اینکه معمولا نهال را از جهادکشاورزی رایگان تهیه می‌کردیم، ولی نهال‌های جدید را خریداری کردم و بعدها متوجه شدم که جواب داده‌اند. در این تجربه از ارقامی مانند آربیکن، مانزالینا و کنسروالیا استفاده کردیم.» این باغدار عنوان می‌کند: «البته واحد زرد ایرانی هم فوق‌العاده خوب بود، ولی زیتون‌های روغنی ایرانی متأسفانه جواب نداد. به همین دلیل ما به درختان پیوندی روی آوردیم و خوشبختانه درختان پیوندی به خوبی جواب دادند؛ یعنی چند سال بعد متوجه شدیم چقدر درختان پیوندی خوب است.آن موقع سال 1390بود. کشت زیتون در این سال‌ها به این شکل بود.»  آن‌طور که او توضیح می‌دهد حالا گلوله، زرد، ماری، روغنی، فیشمی، شنگه، مانزالینا، کنسروالیا و آربیکن از مهم‌ترین ارقام زیتون تولیدی باغداران رودباری هستند.

زیتون رودبار و شهرتش
شهرستان رودبار به‌دلیل آب‌و‌هوا و شرایط مدیترانه‌ای اش بسیار برای کشت زیتون مناسب است.
نژادلویه این توضیح را می‌دهد‌: « دو‌ طرف رودبار رودخانه سپیدرود است. به همین دلیل، برای کشت زیتون فوق‌العاده مناسب است. حتی زیتون 3هزار سال پیش هم در رستم‌آباد پیدا شده است.»
ماجرای زیتون 3هزار سال پیش به کشف جام مارلیک برمی‌گردد؛ جامی که از زر ناب است و ارتفاع آن به ۱۸سانتی‌متر می‌رسد. ارتفاع نقش برجسته‌های جام به 2سانتی‌متر می‌رسد که نشان‌دهنده مهارت استادکاری است که با ضربات چکش آن را آفریده است. نقش وسط جام درخت زندگی است و در دوسوی درخت 2گاو بالدار دیده می‌شود که در حال بالارفتن از درخت هستند.
نژادلویه با این توضیحات تأکید می‌کند: «این درخت نشان می‌دهد که زیتون در رودبار ریشه تاریخی دارد؛ یعنی مردم 3هزار سال پیش مجسمه‌ای را به شکل درخت زیتون درآورده‌اند. احتمالا 2هزار سال قبل از آن درخت زیتون را می‌شناختند که از آن نمادی ساخته‌اند.» ‌

انتقال به نسل بعدی
فرهاد نژادلویه معتقد است باغداری در رودبار بدون دردسر هم نیست. او بر این باور است که کشاورزان گاه مشکلات بسیاری دارند: «متأسفانه اشکالی که در منطقه رودبار و حتی در کل ایران وجود دارد، این است که وقتی باغ‌ها به‌دست وراث می‌افتد، می‌بینیم که ورثه نتوانسته اند آن بهره‌وری لازم را از آنها به‌دست بیاورند. این موضوع در شهرستان رودبار نمایان است. با اینکه زیتون رودبار در کشور زبانزد است، ولی به‌دلیل چنین مشکلاتی کارایی لازم را ندارد. متأسفانه رودبار آلوده به آفت مگس زیتون هم شده و این هم یکی از مشکلات باغداران در رودبار است.»  او عنوان می‌کند: «خوشبختانه جهادکشاورزی گیلان تعهداتی نسبت به باغ‌های بزرگ رودبار دارد و اجازه نمی‌دهد که باغ‌ها به قطعه‌های کوچک تبدیل شوند. من هم جزو باغداران بزرگ محسوب می‌شوم و امثال من آموزش‌های لازم را در این باره و همچنین مبارزه با آفات و مسائلی از این دست می‌بینند.»  این باغدار قدیمی در رودبار تأکید می‌کند: «یکی از معضلات گیلان نبود آب کافی برای باغداران است و به‌نظر می‌رسد که فکری باید برای رفع کمبود آب شود. من 5دوره رئیس انجمن زیتون شهرستان رودبار بودم و نسبت به این مسائل آگاه هستم.» ‌

نرخ‌گذاری زیتون
این باغدار قدیمی در شهرستان رودبار گیلان معتقد است که در کنار رفع مشکلاتی چون کم‌آبی و همچنین مبارزه با آفات و جلوگیری از تقسیم باغ‌ها باید نرخ‌گذاری زیتون هم داشته باشیم. فرهاد نژادلویه می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که این روزها باغداران زیتون در رودبار با آن مواجه هستند، حضور یک‌سری افراد در این منطقه است که به‌دنبال یکپارچه کردن باغ‌های زیتون هستند. به این شکل که زیتون را از استان‌های دیگر وارد رودبار می‌کنند. حتی نرخ‌گذاری زیتون به‌دست 4نفر واسطه تعیین می‌شود و این یکی از مشکلات باغداران است. ما نیاز به یک بازار مرکزی داریم.»

خرید تضمینی روغن زیتون
علاوه بر زیتون رودبار، روغن زیتون این منطقه هم سرآمد است، چنانکه شورای ملی زیتون هم در این مسیر به باغداران کمک کرده است. نژادلویه اما می‌گوید:‌ «در سال‌های اخیر شورای ملی زیتون بحث خرید روغن زیتون را از باغداران مطرح کرده است؛ زیرا کشاورزان بارها اعلام کرده‌اند که روغن زیتون روی دست ما مانده و باید فکری برای فروش آن شود.»  او یادآور می‌شود: «تولید یک بحث است و بازاریابی آن یک بحث دیگر. روغن زیتون رودبار کیفیت بسیار مناسبی دارد، اما متأسفانه می‌بینیم که واردات روغن زیتون را هم داریم که این به باغداران رودبار صدمه می‌زند.»  این باغدار درباره صادرات زیتون و روغن زیتون نیز اضافه می‌کند: «با توجه به اینکه 26استان زیرکشت زیتون است، مسلما صادرات زیتون به‌سادگی می‌تواند اتفاق بیفتد. ایران رتبه چهارم‌کشت زیتون را در جهان دارد، اما صادرات آن در سال‌های آینده توسعه خواهد یافت.»‌‌

مکث
برداشت نوبرانه در قطب زیتون
رئیس سازمان جهادکشاورزی گیلان گفت: «اولین برداشت نوبرانه محصول زیتون از باغ‌های شهرستان رودبار آغاز شده و تا اواخر آذرماه ادامه دارد.» صالح محمدی با بیان اینکه نخستین برداشت محصول زیتون از باغ‌های شهرستان رودبار مربوط به رقم ماری در روستای کوشک در سطح یک هکتار است، افزود: «شهرستان رودبار دارای ۹۵۶۴ هکتار سطح زیرکشت محصول زیتون است و ۱۳درصد باغ‌های زیتون کشور را به‌خود اختصاص داده و ۲۲هزار بهره بردار دارد.»




قیمت جهانی زیتون ۱۱یورو به ازای هر کیلوگرم است و در ایران ۵ یـورو است و ایـــن تــــفــاوت قیـــمت نیز عمــــدتا بـه‌دلیـــــــل عدم‌دسترسی ایران به بازارهــــــای جهانی‌است.

برای کشورهایی‌مانند  اسپانیــا، ایتـــــالیـــا و مراکش (3کشور برتر تولیدکننده روغن زیتون)، روغن زیتون یک صادرات و منبع درآمد عمده است.

طبق آمار سازمان فائو در سال زراعی 2024-2023 کشورهای اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، تونس، یونان، پرتغال، مراکش، سوریه، الجزایر و مصر  ۱۰ تولید‌کننده برتر در حوزه روغن زیتون بودند.