ساعت 10:25 به‌وقت بولونیا

ساعت ایستگاه روی 10:25 خوابش برده؛ قرار هم نیست کسی بیدارش کند. می‌گویند از 2آگوست سال1980 که ثانیه‌شمارش همراه با تیک‌تاک بمب ساعتی داخل سالن ایستگاه قطار بولونیا ثانیه‌ها را شمرده بود، برای همیشه زمان برایش متوقف شد. درست از ساعت 10:25 همان شنبه کذایی که ایستگاه قطار بولونیا با صدای مهیب انفجار رنگ خون، باروت و خاک گرفت، 85نفر جانشان را از دست دادند و حدود 200نفر زخمی شدند. بولونیا چنان غرق در ماتم شد که سال‌ها زمان می‌خواست تا دردهایش کمی التیام بیابد. بعدها مردم بولونیا تصمیم گرفتند یادبودی برای قربانیان این حادثه تروریستی داشته باشند و ارزش صلح را به زبان‌های مختلف تکرار کنند. این بود که از سال1994 تئاتر شهرداری بولونیا یک مسابقه بین‌المللی آهنگسازی را با مضمون صلح و امید راه‌اندازی کرد. این مسابقه بعدها آنقدر اعتبار پیدا کرد که پای موزیسین‌های بزرگی چون انیو موریکونه، ریکاردو موتی و ریکاردو چلی به‌عنوان داور نیز به آن باز شد.

البته موزیسین‌های ایرانی‌ هم در این بین بی‌نصیب نماندند و هم در بخش داوری و هم در بخش رقابتی این مسابقه بین‌المللی درخشیدند. امسال اما در بیست و چهارمین دوره این مسابقه مژگان چاهیان عنوان اول مسابقه آهنگسازی و حسام جعفری تقدیر ویژه مسابقه آهنگسازی بولونیا را کسب کردند.

عنوان مژگان چاهیان البته از این منظر که نخستین بانوی آهنگساز ایرانی است که در این مسابقه نیز عنوان اول را کسب کرده اهمیت ویژه‌تری پیدا کرده است. چاهیان در این‌باره به همشهری می‌گوید: در بیست و چهارمین دوره مسابقه آهنگسازی بولونیا توانستم برای آهنگسازی اثر «مرثیه‌ای برای صلح» عنوان اول را کسب کنم. من اثرم را با الهام از موسیقی شمال خراسان برای ارکستر سمفونیک نوشتم و برایم جالب بود که داوران درباره اثرم نوشته بودند. خوشحال هستیم جایزه اول امسال به آهنگسازی از ایران رسیده که توانسته موسیقی مقامی کشورش را در ارتباط با ارکستر نشان بدهد.

از جمله قوانین مسابقه آهنگسازی بولونیا این است که قطعه ارسال شده نباید قبلا ضبط شده باشد و به همین دلیل چاهیان نیز پارتیتور اثرش را برای جشنواره ارسال کرده و اظهار می‌کند: البته داوران فایل صوتی هر اثر را که توسط نرم‌افزارهای نت‌نویسی ضبط می‌شود می‌شنوند. این فایل صوتی صرفا برای کمک به تصمیم‌گیری هیأت داوران به کار می‌رود ولی به‌طور کلی تصمیم نهایی براساس پارتیتور انجام خواهد شد.

این آهنگساز جوان از موسیقی نواحی و دستگاه برای ساخت اثرش استفاده کرده و در این‌باره عنوان می‌کند: وقتی ما از نغمات موسیقی قدیم خودمان مانند موسیقی ردیف دستگاهی یا نواحی استفاده می‌کنیم می‌توانیم از تم‌ها، جمله‌بندی‌ها، پرش‌های ملودیک، فاصله‌های ساختاری و اصلی و یا سایر المان‌ها وام بگیریم. در موسیقی من نیز تم و حالت‌هایی از مقام «لو» که با بافت ارکسترال تنیده شده شنیده می‌شود. یعنی هارمونی و کنترپوانی که برای آهنگسازی استفاده کرده‌ام سعی شده با موسیقی‌ای که از آن الهام گرفته‌ام همخوانی داشته باشد.
او همچنین روی موسیقی نواحی ایران پژوهش می‌کند و حتی مدتی را هم همراه خانواده‌اش به شهرها و روستا‌های شمال خراسان سفر کرده است‌. در این سفرها نیز مقام‌های موسیقی آن منطقه را از بازماندگان موسیقی شمال خراسان ضبط و آوانویسی کرده است.
مژگان چاهیان درباره قابلیت‌های موسیقی نواحی برای استفاده در آهنگسازی آثار کلاسیک می‌گوید: در واقع ایده اولیه را از موسیقی شمال خراسان گرفتم و در نهایت با ایده آهنگسازی خودم به آن سر و سامان دادم. موسیقی نواحی ما هنوز بسیار ناشناخته است. ما در دوره‌ای از موسیقی قرار داریم که به آن عنوان «دوره معاصر» داده‌اند و شما در آنسامبل‌های مختلف کارهایی را می‌شنوید که سرشار از تکنیک‌های مختلف و افکت‌های صوتی خاص و ترکیب‌های پیچیده‌ای از اصوات هستند. خب من موسیقی چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی و شمال خراسان را بررسی کرده‌ام و برایم جالب است که بسیاری از المان‌هایی که برای موسیقی معاصر اهمیت دارد در موسیقی نواحی ما نیز وجود دارد. برای مثال من به‌عنوان آهنگساز می‌توانم از برخی تکنیک‌های نوازندگی در موسیقی نواحی استفاده کنم. یا مثلا پیچیدگی‌ها و پرش‌های ملودیکی که در موسیقی نواحی وجود دارد بسیار می‌تواند در آهنگسازی الهام‌بخش باشد. خود من وقتی مقام حرایی را آنالیز کردم به الگوهای کششی رسیدم که روی کلام گذاشته شده بودند و باعث پیچیدگی کار می‌شدند. تمام تلاش من این است که بفهمم چگونه می‌توانم از گنجینه موسیقی قدیم‌مان استفاده کنم که هم در گذشته نمانم و هم به بیان نویی برسم.

حسام جعفری نیز دیگر آهنگساز جوان ایرانی است که در بیست و چهارمین مسابقه آهنگسازی بولونیا به‌خاطر اثر «زمزمه صلح» درخشیده؛ او از سوی هیأت داوران این مسابقه مورد تقدیر قرار گرفته است. حسام جعفری نیز درباره این مسابقه به همشهری می‌گوید: به واسطه یکی از استادانم آقای امیر اسلامی که سال2009 در مسابقه آهنگسازی بولونیا عنوان اول را کسب کرده بود با این مسابقه آشنا شدم و تصمیم گرفتم در این دوره شرکت کنم. موضوع کلی این مسابقه بر مبنای صلح جهانی است و هر سال فرم خاصی را برای شرکت‌کنندگان درنظر می‌گیرند. فرمی که امسال درنظر گرفتند بر مبنای استفاده از خواننده، شعر و موسیقی فولکلور کشور هر یک از شرکت‌کنندگان با سازهای ارکستر سمفونیک بود. در واقع هدف این بود که صلح را به زبان کشورهای مختلف بیان کنند.

او می‌افزاید: من هم از موسیقی ایرانی برای نوشتن اثرم استفاده کردم و به‌گونه‌ای این کار را انجام دادم که نیاز به اجرای فواصل «سری» و «کرن» نباشد. کار من یک اثر 4بخشی بود که ترجیع‌بند شعر در هر بخش، بعد از بیان هر مطلبی تغییر می‌کرد. من در این اثر، کار را با دستگاه شور آغاز کرده و در شروع اورتور بعدی از دشتی استفاده کردم؛ در قسمت بعد به شور دوم رفتم و همانطور که موسیقی رفته رفته اوج می‌گرفت به چهارگاه رفتم و از آنجا نیز کار به آواز اصفهان و در نهایت به دستگاه ماهور رسید تا با فضای آرام پایان قطعه تداعی‌کننده صلح باشد.

یکی از ساعت‌های ایستگاه قطار بولونیا در حالی همچنان روی ساعت 10:25 خشکش زده که بیست و چهارمین مسابقه بین‌المللی آهنگسازی یادبود جان‌باختگان حادثه 2آگوست این شهر، با نوای صلح جوانان ایرانی به پایان رسید؛ با درخشش مژگان چاهیان و حسام جعفری. احتمالا در دوره‌های بعدی هم باز بولونیا صدای صلح نسل جوان آهنگسازان موسیقی کلاسیک از ایران را خواهد شنید.