4 عمارت متقارن در 4 گوشه میدان حسن آباد
موضوع: معماری میدان حسن‌آباد
ویژگی: هشت گنبد با نمایی متقارن
حسن‌آباد را به‌عنوان متقارن‌ترین میدان پایتخت و بخشی از بافت تاریخی و سنتی تهران دوره قاجار می‌شناسند. نصرالله حدادی، تهران‌شناس، روایتی خواندنی از ساخت این میدان دارد: «یکشنبه، هفدهم آذرماه سال ۱۲۴۶، به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار، برج و بارو و دروازه‌های چهارگانه شاه‌طهماسبی تخریب شد تا خندق و دروازه‌های ناصری شکل بگیرد. طهران در آن روزگار ۴محله (سنگلج در غرب، بازار در جنوب، چال میدان در شرق و عودلاجان و پامنار در شمال) داشت. تهران از ۳سوی جنوب، شرق و غرب قریب به هزار ذرع (هر ذرع ۱۰۴سانتی‌متر) و در شمال ۱۲۰۰ ذرع گسترش یافت و بخشی دیگر از اراضی میرزایوسف آشتیانی، ملقب به مستوفی‌الممالک، داخل اراضی پایتخت قرار گرفت. اراضی او اندکی بالاتر از محله سنگلج آغاز می‌شد و تا آب‌کرج ادامه داشت. امروز محله بهجت‌آباد که به نام یکی از منسوبان اوست، یادگاری از آن روزهاست و هنوز هم خانه‌باغی در همان حوالی نشان از آن محله قدیمی دارد.»
حدادی ادامه می‌دهد: «پس از اعلان انقراض حکومت قاجار در نهم‌آبان ۱۳۰۴، حکومت جدید نوسازی تهران را آغاز و در سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۹، تهران چهره عوض کرد. ابتدا تراورس‌ها و ریل‌های خطوط گاری‌اسبی، طی یک شبانه روز، در سال ۱۳۰۶ جمع و سپس کار ساخت‌وساز آن آغاز شد.»
این تهران‌پژوه تعریف می‌کند: «بنا به طراحی لئون تادوسیان، یکی از طراحان و معماران بنام آن روزگار که در ساخت‌وساز کاخ مرمر نیز مشارکت داشت، چهارراه تنگ و باریک محدوده حسن‌آباد، به میدان تبدیل و در چهارسوی این میدان و بر سر راه خیابان‌های شاپور (با اسامی قدیمی قوام‌الدوله، فرمانفرما، و چهل‌گزی) و مریضخانه احمدشاهی (سپه) چهار عمارت مدور و هم‌شکل با هشت گنبد توسط معمار «قلیچ باقلیان» ساخته شد. همچنین قرینه‌سازی به سبک باروک در این میدان ازجمله شاخصه‌های آن بود که متأسفانه به مرور زمان با دست‌اندازی، تخریب و آتش‌سوزی در حالِ از بین‌رفتن است.» گفته می‌شود در ساختن بخشی از بنا، میرزا علی‌خان مهندس نیز مشارکت داشت. او هم مانند علی محمدخان صانعی و حسین لرزاده ازجمله معماران مورد علاقه پهلوی اول بود. این بنای زیبا که قرینه‌ای در شهر همدان دارد. دو بار مورد انهدام قرار گرفته است؛ یک‌بار از جبهه جنوب شرقی که یکی از گنبدهای آن را با کج‌سلیقگی تمام درسال ۱۳۵۴ تخریب کردند و به جای آن عمارتی شیشه‌ای ساختند و بار دیگر نیز بعد از آتش‌سوزی سمت شمال غربی که متأسفانه بخشی کامل از این قسمت بنا کاملا از بین رفت و هنوز هم
بازسازی نشده است.
