مدیریت شهری و سیاست دوستدار خانواده

نرگس معدنی‌پور: رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران

ازدواج و تشکیل خانواده، از دیرباز به‌ عنوان سنت مقدس در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود که سنگ بنای زندگی اجتماعی است؛ به‌طوری که تأثیر بسزایی بر وضعیت سایر نهادها و کارکردهای دیگر اجتماعی آنها دارد. با وجود این  میزان اهمیت، در دهه‌های اخیر این کارکرد ارزشمند اجتماعی، تحت‌تأثیر عوامل و دلایل مختلف، ازجمله تغییرات سبک زندگی و هنجارهای فرهنگی، فشار متغیرهای اقتصادی و اجتماعی، دچار اختلال شده که منجر به کاهش نرخ ازدواج و افزایش تأخیر ازدواج در بین جوانان شده است. با وجود تلاش‌های گسترده‌ای که برای تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده در بین جوانان صورت می‌گیرد، سؤال این است که چگونه می‌توان چارچوبی برای بهبود این وضعیت و ارتقای کارآیی و اثربخشی اقدامات در این زمینه، طراحی و پیاده کرد. پیش از پاسخ به این پرسش، لازم است راهکارها و اقداماتی که اکنون در زمینه تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده صورت می‌گیرد را دسته‌بندی کنیم.

  راهکارهای نهادی - تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده: متأثر از فشارهای اقتصادی و اجتماعی است؛ بنابراین به حمایت‌های دولت و نهادهای کلان اقتصادی و اجتماعی نیاز دارد. طراحی و ارائه کمک‌ها و تسهیلات مالی برای ازدواج، تهیه مسکن، اشتغال و درمان، خدمات مشاوره و بهداشت روان، بخشی از خدمات و حمایت‌هایی هستند که به‌دلیل گستره، وسعت و عمق آن‌ها، به کمک و مشارکت مستمر حکمرانی ملی نیازمند است.
 
 راهکارهای محلی - در کنار دولت و حکمرانی ملی: فعالیت و کارکرد حکمرانی محلی که از طریق نهادهایی چون شوراهای شهر، شهرداری‌ها و همیاران محلی تبلور پیدا می‌کند، نقش مکمل و اثربخشی در کمک به تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده در بین جوانان دارد. به ‌عنوان ‌مثال، پیاده‌سازی سیاست‌های دوستدار خانواده در مدیریت شهری، چه از نظر همسوسازی سیاست‌های حکمرانی محلی با اقتضائات ازدواج، تشکیل و تحکیم خانواده و چه از نظر طراحی سیاست‌های حمایتی برای کمک به ازدواج و تشکیل خانواده، بخشی از خدمات و حمایت‌هایی هستند که می‌توانیم آنها را راهکارهای محلی بخوانیم.

 راهکارهای خانواده محور: نمی‌توان نادیده گرفت که ازدواج و تشکیل خانواده، یک کارکرد اصیل اجتماعی است که ریشه اصلی آن در نهاد خانواده است و پیشینه تاریخی و فرهنگی آن نیز به نهاد خانواده برمی‌گردد؛ اما به‌دلیل پیچیده و گسترده شدن ساختار و کارکردهای اجتماعی، به‌تدریج این کارکرد بین نهاد خانواده، نهاد دولت و نهادهای محلی توزیع شده است. نهاد خانواده، اکنون نیز در تمامی فرایند ازدواج جوانان، نقش فعال و مؤثری دارد که دامنه آن از تشریفات ازدواج تا تشکیل خانواده را شامل می‌شود. بدون تردید، هرگونه راهبرد و سیاست‌های اجرایی در زمینه تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده، زمانی می‌تواند کارآمد و مؤثر باشد که بر پایه همکاری 3 ضلع نهادی، محلی و خانواده باشد. با وجود این، می‌شود به این موضوع از دریچه دیگری هم نگاه کرد.
اگر ازدواج و تشکیل خانواده را به‌عنوان یک آیین فرهنگی و به‌عنوان قراردادی بین خانواده‌ها در نظر بگیریم که به‌تدریج تحت‌تأثیر تحولات فرهنگی، سبک زندگی و فشارهای اقتصادی قرار گرفته است، در آن صورت با کوشش برای احیای نقش تاریخی نهاد خانواده، می‌توان چرخش‌های بزرگی را برای تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده، ایجاد کرد که این چرخش بزرگ و تحول‌آفرین، همان نظام حمایت اجتماعی خانواده محور است. در این رویکرد، باید کوشش شود تا ظرفیت‌ها و خدماتی که اکنون نهادهای دولتی و نهادهای محلی برای تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده ارائه می‌کنند، به‌سوی تقویت نقش و جایگاه نهاد خانواده و حمایت‌های آن از جوانان، هدایت شود. ضمن تبریک روز ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س)، ضروری است نقش و جایگاه تاریخی نهاد خانواده احیا شود و رویکرد جامعه به سمت «حمایت اجتماعی خانواده‌محور» حرکت کند.