کارگران مشغول کار بودند!
موضوع: کارخانه‌های نازیآباد
ویژگی: تاسیس چندین واحد تولیدگر مهم که زمینه‌ساز اشتغال مهاجران شد
گام‌های نخست توسعه نازیآباد و تبدیل شدن آن به محله‌‌ای پرجمعیت با ساخت چند کارخانه و مرکز صنعتی مهم برداشته شد. در ساخت شماری از این کارخانه‌ها نیز ردپای مهندسان آلمانی دیده می‌شود. یکی از معروف‌ترین کارخانه‌های نازیآباد کارخانه شیشه‌سازی بود. این کارخانه به‌عنوان نخستین کارخانه مدرن شیشه و بلورسازی ایران سال 1318همزمان با سیلوی تهران در این محله تاسیس و به یکی از نمادهای نازیآباد تبدیل شد. نوروزعلی حسنجانی، یکی از اهالی قدیمی نازیآباد، می‌گوید:
« ساختمان این کارخانه که شیشه و کریستال به روش مدرن تولید می‌کرد یک کوره داشت. وقتی کارخانه تاسیس شد برای کارگران هم خانه‌هایی در حوالی کارخانه ساختند تا مشکل رفت‌وآمد به محل کارشان حل شود.» نخستین محصولات کارخانه شیشه‌سازی نازیآباد 12شهریور سال 1318با مهر ساخت ایران وارد بازار شد اما کارگران کارخانه چندان خوش‌اقبال نبودند. طولی نکشید که تبعات جنگ جهانی دوم و حضور نیروهای متفقین در ایران دامن این کارخانه را هم گرفت و خط تولید شیشه و بلور این کارخانه 3سال بعد از تاسیس متوقف شد. حسنجانی ادامه می‌دهد: «قدیمی‌ها می‌گویند بعد از جنگ جهانی دوباره فعالیت کارخانه از سر گرفته شد و کارگرهایی که مجبور شده بودند در آن 3سال سراغ مشاغل دیگر بروند به کارخانه برگشتند.»
دهه‌های 30و 40نازیآباد صاحب کارخانه‌های بزرگ و کوچک دیگری هم شد که پای مهاجران بسیاری را به این محله باز کرد. کارخانه‌های روغن نباتی و یخسازی از این دست کارخانه‌ها بودند. یخسازی که در سال‌های اخیر با از رونق افتادن تولید یخ به سردخانه‌ای برای نگهداری مواد غذایی تبدیل شده اما از فعال‌ترین کارخانه‌های نازیآباد بود که در آن دوران مهاجران بسیاری را صاحب شغل کرد: «کارخانه روغن نباتی هم که کارگران زیادی هم داشت در حوالی خیابان بعثت کنونی و محدوده ترمینال جنوب فعال بود، اما کارخانه یخسازی در محدوده گلابدره یکی از قلب‌های تپنده محله بود. نازی‌آبادی‌ها برای مصارف شخصی و صاحبان برخی مشاغل نیز هر روز صبح به این کارخانه سر می‌زدند و قالب یخ می‌خریدند. دهه 40قیمت هر قالب بزرگ یخ 2تومان بود و تابستان‌ها که می‌خواستیم آب خنک سر سفره داشته باشیم از اینجا یخ می‌خریدیم.»
اگر از کارخانه‌های فعال نازیآباد بگذریم، اشاره به انبارهای نگهداری مواد دخانی کارخانه دخانیات که در دل این محله قرار داشت، باقی می‌ماند. نخستین کارخانه سیگارسازی سال 1316در محدوده بیرون دروازه قزوین تاسیس شد اما اداره کل نگهداری و پخش و فروش این شرکت در نازیآباد شروع به‌کار کرد. انبارهای نگهداری دخانیات که در هر انبار ده‌ها کارگر مشغول به‌کار بودند در حوالی هزاردستگاه تاسیس شد. شرکت دخانیات با تاسیس باشگاه فوتبال، والیبال و دوچرخه‌سواری در حوزه ورزش نیز فعال بود و زمین فوتبال دخانیات در نزدیکی انبارهای این شرکت یکی از جاهای خاطره‌انگیز این محله است.
