اسرار درختان سنگی 500 هزار ساله

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

درختان فسیل‌شده روستای شیخ محمدلوی اردبیل با تصویب شورای‌عالی محیط‌زیست، به مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست الحاق شد. این درختان که در روزهای گذشته به‌عنوان میراث طبیعی ایران در سازمان حفاظت محیط‌زیست به ثبت رسیده‌اند، از زیر خاکسترهای آتشفشان سبلان بیرون کشیده شده‌اند که 400 تا 500 هزار سال قبل فوران کرده بود. اما این درختان چند هزار ساله که فسیل شده‌اند، چه تعداد و از چه گونه‌هایی هستند؟

بهشت فسیل‌شناسان ایران کجاست؟
بهشت فسیل دوستان ایران، سایت فسیلی مراغه است که از نظر گسترش افقی، یکی از طولانی‌ترین لایه‌های شناسایی شده تا کنون است و دارای سنی بیش از ۱۰میلیون سال است. تاکنون400قطعه فسیلی از خانواده ‌اسب‌ها، آنتیلوپ‌ها، غزال‌ها، گوزن‌ها، زرافه‌ها، کرگدن‌ها، فیل‌ها و گوشتخواران در سایت آهق مراغه کشف شده است. در مورد درختان، چنین تجمعی از فسیل‌های قدیمی، کمی آنطرف‌تر در دامنه سبلان در روستای شیخ محمدلوی اردبیل پیدا شده است.

ژئوپارک 500 هزار ساله
کشف نخستین چوب فسیل دوران دوم زمین‌شناسی ایران از منطقه «فریزی» خراسان گزارش شده است. نمونه‌هایی دیگر از کرمان، گیلان، سمنان و گلستان نیز به‌صورت موردی کشف شده است. اما مهم‌ترین نمونه چوب فسیلی مربوط به منطقه‌ای به وسعت 20هکتار در شمال شرقی مشکین شهر در استان اردبیل است که در بررسی‌های اولیه در سال1365 تعداد 16تنه فسیل شده در روستای شیخ محمدلوی مشکین شهر کشف شد. با تحقیقات نصرالله عباسی، استاد فسیل‌شناس دانشگاه زنجان و همکاری موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست و جورج موستو از دانشگاه وست‌ واشنگتن آمریکا و همکاران او، این منطقه به‌طور کامل بررسی شد. کارشناسان معتقدند، این منطقه به‌دلیل بافت فرهنگی و تاریخی، قابلیت تبدیل شدن به ژئوپارک را دارد.

فسیل درختان چگونه ایجاد می‌شود؟
موجودات زنده می‌توانند به دلایل مختلف فسیل شوند. فسیل‌شدن معمولاً در شرایط خاصی رخ می‌دهد که طی آن بقایای ارگانیسم‌ها از فرسایش و تجزیه کامل حفظ می‌شوند. فسیل‌ها اطلاعات ارزشمندی در مورد تکامل زیستی ارائه می‌دهند. درختان هم می‌توانند فسیل یا سنگواره شوند. فرآیند سنگ‌شدن زمانی رخ می‌دهد که بافت چوبی زیرزمین و در لابه‌لای رسوبات اشباع ‌شده از آب یا زیر گدازه و خاکستر آتشفشانی دفن ‌شود. در محیط‌های غیردریایی، مانند یخچال‌های طبیعی، خاکسترهای آتشفشانی، صمغ گیاهان، مواد نفتی، دریاچه‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها و معادن نمک هم فسیل تشکیل می‌شود. نخستین جایی که می‌توان به راحتی در آن گیاه فسیل شده پیدا کرد، معادن زغال سنگ است. در ایران چندین منطقه معدنی بزرگ زغال سنگ مثل طبس، کرمان، البرز شرقی و البرز مرکزی وجود دارد.

کاج، صنوبر و ارس گونه‌ فسیل درختان یافت شده در روستای شیخ محمدلو
30تا 180 سانتی‌متر قطر تنه درختان یافت شده