سایه خشکسالی بر سر عراق

بحران خشکسالی، مصیبت جدید کشوری است که به‌نظر می‌رسد قرار نیست آرامش و ثبات را تجربه کند؛ سایه خشکسالی اگرچه ماه‌هاست بر سر عراق جنگ‌زده سنگینی می‌کند اما خشک‌شدن ناگهانی رود دجله، به فاصله چند ساعت بعد از آبگیری سد ایلسو ترکیه، موجی از نگرانی و وحشت را در میان شهروندان عراقی به همراه داشت؛ امری که دولت بغداد را ناچار به رایزنی فوری با ترکیه برای به تأخیر انداختن فعالیت‌های سد بزرگ ایلسو در جنوب ترکیه کرد. این رایزنی‌ها با موافقت رجب طیب اردوغان به نتیجه رسید اما نگاهی به شرایط داخلی عراق نشان می‌دهد که دولت عراق برنامه جامعی برای مقابله با بحران خشکسالی در دست ندارد.

سفیر ترکیه در عراق بعد از این حادثه در مصاحبه‌های متعددی که با رسانه‌های عربی داشت تأکید کرد دولت ترکیه بارها به مقامات عراقی درباره انباشت مخازن لازم آب، پیش از آبگیری سد ایلسو خبر داده بود اما با این حال باری دیگر به‌دلیل نگرانی مردم عراق با تأخیر در آبگیری سد موافقت کرده است. حسن الجنابی، وزیر منابع آبی عراق طی هفته گذشته بارها خطاب به مردم این کشور گفته بحران فاجعه‌باری در راه نیست و دولت می‌تواند با انجام برخی اقدامات تا پایان سال میلادی جاری از خشکسالی دجله جلوگیری کند، اما با وجود این، وزیر عراقی به مردم توصیه کرده مخازن آب اضافی خریداری کنند؛ توصیه‌ای که براساس نگرانی موجود در افکار عمومی عراق منجر به کمیاب شدن این مخازن در بازار شده است.

روزنامه العربی الجدید هفته گذشته به نقل از یک تاجر عراقی مدعی شد به‌دلیل کمبود مخازن، تجار عراقی اقدام به واردات مخازن پلاستیکی از جنوب ایران کرده‌اند.

با وجود این، شدت نگرانی از وقوع خشکسالی در عراق تا اندازه‌ای است که بسیاری از مردم این کشور را به فکر مهاجرت انداخته است. براساس گزارش‌های اولیه، برخی از شهروندان طبقات مرفه و متوسط عراق به‌دنبال فروش دارایی‌های خود در این کشور و مهاجرت به ترکیه، مصر و یا عمان هستند. حتی برخی از شهروندان طی هفته‌های گذشته اقدام به حفر چاه در خانه‌های خود کرده‌اند.

وقوع خشکسالی در دجله، استان‌های جنوبی عراق را بیش از هر جای دیگری تهدید می‌کند؛ منطقه‌ای که اقتصاد و معیشت ساکنان آن تا حد زیادی به کشاورزی و دامداری وابسته است. به گفته وزیر کشاورزی عراق، 700هزار هکتار از اراضی کشاورزی جنوب این کشور بعد از راه‌اندازی سد ایلسو در معرض خطر نابودی قرار گرفته‌اند.

بحران خشکسالی دجله به‌عنوان یکی از تاریخی‌ترین رودهای خاورمیانه، برخی از نخبگان عراقی را به فکر تاسیس سد در مناطق جنوبی این کشور انداخته است، به‌گونه‌ای که با تجمع آب در مناطق جنوبی مانع از حرکت آب دجله و فرات به سوی خلیج‌فارس شوند و به این ترتیب منابع لازم برای کشاورزی و حتی تولید برق در مناطق جنوبی را تأمین کنند. اگرچه به‌نظر می‌رسد دولت عراق حتی برای اجرای این طرح هم آمادگی لازم را ندارد.

دولت عراق که به تازگی از بحران مبارزه با داعش در استان‌های شمالی این کشور خلاص شده فعلا از طریق رایزنی با دولت ترکیه، مدتی برای خود زمان خریده است و بر این اساس مرتبا به شهروندان عراقی اطمینان می‌دهد که اوضاع در کنترل دولت است. با این حال مردم عراق نگرانند و این نگرانی در سایه توصیه‌هایی از قبیل خرید مخازن آب اضافی تشدید هم می‌شود. بحران آب، چالشی جدی، نه‌تنها برای عراقی‌ها، بلکه بسیاری از کشورهای منطقه ازجمله مصر به شمار می‌رود؛ کشوری که طی ماه‌های گذشته اقدامات متعددی برای مهار بحران ناشی از تاسیس سد النهضت در اتیوپی انجام داده است. با این حال، وضعیت دولت جنگ‌زده عراق، بی‌ثباتی فضای سیاسی این کشور و عدم‌انسجام جریانات مختلف، نشان می‌دهد بغداد هنوز برای مقابله با این بحران بزرگ آمادگی لازم را ندارد؛ بحرانی که ممکن است مهار آن به‌مراتب از جنگ با تروریست‌های داعش پیچیده‌تر باشد.