اروپا چه پیشنهاد داد؛ ایران چه می‌خواهد؟

واکنش اولیه مقامات ایرانی به بیانیه مشترک وزیران خارجه ایران با همتایان انگلیسی، آلمانی و فرانسوی به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره حمایت از منافع اقتصادی ایران پس از خروج آمریکا از برجام، با بیم‌و‌امید همراه شده است. تهران در انتظارگام‌های اجرایی اتحادیه اروپا برای تضمین قراردادهای اقتصادی پسابرجامی است. شاه‌بیت درخواست ایران تضمین صادرات نفت و باز ماندن مسیر انتقال دلارهای نفتی است. گزینه اصلی آمریکا پس از ترک برجام به‌صفر‌رساندن صادرات نفت ایران اعلام شده است. به‌دلیل محدودیت به‌جا مانده براثر تحریم‌های آمریکا، ایران نمی‌تواند از مبادلات دلاری بهره‌ ببرد و امیدوار است دست‌کم یک کانال مطمئن مالی برای جریان سرمایه‌ها و ارزها از سوی اتحادیه اروپا تضمین شود. البته مقامات اروپایی امیدوار بودند با فعال‌شدن بانک سرمایه‌گذاری اروپا، ایران راضی شود تا به تعهدات خود پایبند بماند، لیکن بانک یادشده برای همکاری با ایران الزامی ندارد؛ در نتیجه تصمیم اتحادیه اروپا بیشتر حالت توصیه‌ای دارد.

افزون بر این هنوز مشخص نیست اروپا برای تضمین اجرای قراردادهای اقتصادی مانند قرارداد خرید هواپیما از شرکت‌ فرانسوی – آمریکایی ایرباس چه خواهد کرد و تا چه میزان شرکت‌های بزرگ اروپایی به‌ویژه خودروسازان فرانسوی به ماندن در ایران ترغیب خواهند شد و آیا قانون بازدارنده اتحادیه اروپا می‌تواند مانع اعمال تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌های همکار ایران شود؟ 

گزینه پیشنهادی اروپایی‌ها حمایت و تشویق شرکت‌های کوچک و متوسط است اما بخش بزرگی از اقتصاد ایران ازجمله صنایع نفت و گاز و پتروشیمی نیازمند حضور و سرمایه‌گذاری غول‌های بزرگ نفتی دنیاست و به‌نظر می‌رسد پس از اعلام تردید توتال فرانسه برای سرمایه‌گذاری در میدان پارس‌جنوبی، به‌رغم اراده سیاسی اروپایی‌ها، بدنه اقتصادی قاره سبز نگران از جریمه‌های سنگین و همچنین از دست دادن بازار آمریکا، حاضر به همکاری با ایران نخواهند شد مگر اینکه تضمینی جدی‌تر و مسدودکننده تحریم‌های آمریکا به تصویب برسد.

تعهدات کلی و اولیه اروپایی‌ها

روز شنبه گذشته پس از نشست وزیر خارجه ایران با 3همتای اروپایی‌‌اش در حضور فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای تأکید کرد: طرف‌های شریک خود را متعهد می‌دانند تا از حفظ و بهبود روابط اقتصادی با ایران حمایت و کانال‌های مالی مؤثر با ایران را حفظ کنند و صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی ادامه پیدا کند.
در این بیانیه بر تداوم روابط ترابری دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی، بهبود پوشش اعتباری صادرات، حمایت واضح و مؤثر از عملیات‌های اقتصادی در تجارت با ایران به‌ویژه درباره شرکت‌های کوچک و متوسط و تشویق سرمایه‌گذاری بیشتر در ایران تأکید شده است. اروپایی‌ها قول داده‌اند تا از فعالان اقتصادی، سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های تجاری و مالی آنها در ایران و یا مرتبط با ایران حمایت و حفاظت کنند و حفاظت از شرکت‌ها در مقابل تأثیرات فراسرزمینی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا را جدی‌تر بگیرند. درحالی‌که هیکو ماس وزیر امور خارجه آلمان پیش‌تر گفته بود: اروپا قادر به جبران همه‌‌چیز به‌دنبال خروج شرکت‌های اروپایی از ایران نیست.

نه به پیشنهاد نفتی اروپایی‌ها

در نخستین واکنش بیژن زنگنه وزیر نفت با بیان اینکه تغییر عمده‌ای در میزان تولید و صادرات نفت ایران حاصل نشده درباره پیشنهاد نفتی اروپا به ایران گفت: من هنوز این پیشنهاد را ندیده‌ام اما همکاران وزارت امور خارجه آن را دیده‌اند و ظاهرا از جزئیات آن خیلی راضی نبوده‌اند. او تأکید کرد: ما از اتحادیه اروپا انتظار داریم مسئولیت خودش را در حفاظت از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به انجام برساند.

نماد پایبندی اروپا، بانک مشترک با ایران

دیروز اصغر فخریه کاشان، مشاور عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی و معاون اسبق بانک مرکزی با بیان اینکه هیچ‌یک از فاینانس‌های اروپایی به اجرای پروژه منجر نشدند، ‌گفت: تاسیس بانک مشترک می‌توانست نماد پایبندی و تعهد اروپایی‌ها به برجام در عمل باشد. او که مذاکره‌کننده اصلی ایران در قراردادهای کلان خرید هواپیما پس از برجام نیز بود تأکید کرد: هنوز برای ما امید باقی است برای مثال در مورد فاینانس یک میلیارد یورویی بانک اوبر اتریش، اگرچه بانک اعلام کرده است مجبور است این فاینانس را متوقف کند اما دولت اتریش در تلاش است که بتواند این پروژه را حفظ کند.

معاون اسبق بانک مرکزی با اشاره به تاسیس بانک مشترک بین اروپا و ایران گفت: اگر بانکی مشترک بین ایران و اروپا تاسیس می‌شد در این شرایط می‌توانست برای ایران کارایی بسیار زیادی داشته باشد.فخریه کاشان با تأکید بر اینکه بانک ای.آی.اچ (EIH) در اروپا توانسته به ایران کمک کند و در 2سال و نیم گذشته 130میلیارد یورو ال سی و جابه‌جایی پول را برای ایرانیان انجام داده است، گفت:‌ با تشکیل بانک مشترک، ایرانی‌ها می‌توانستند سهامدار آن بانک باشند و این بانک مخصوص رابطه بین 2کشور تنظیم می‌شد که در آمریکا جا پایی نداشت و بر پایه یورو می‌توانست با سایر بانک‌ها هم کار کند. او با بیان اینکه بانک مشترک در هر کشور اروپایی که تاسیس می‌شد، باید تابع مقررات همان کشور می‌بود و بسیاری از محدودیت‌ها برای آن جاری می‌شد، ‌گفت: حتی در این شرایط هم این بانک می‌تواند گره‌های بانکی و نقل و انتقالات پول را برای ایران باز کند.

شرط حفاظت از کانال مالی

جمشید عدالتیان عضو اتاق بازرگانی هم تأکید کرد: همیشه یکی از نگرانی‌های ایران هزینه بالای جابه‌جایی و انتقال پول است که حتی در تحریم‌های گذشته هزینه‌های این جابه‌جایی‌ها را 8تا 9درصد بالا برده بود.با ایجاد این کانال مطمئن می‌توان این هزینه‌ها را به حداقل رساند و نیازی به دور زدن تحریم‌ها نیست و از این نظر خوشایند است. به گزارش ایلنا، جمشید عدالتیان درباره کارکرد بانک سرمایه‌گذاری اروپا گفت: به‌طور کلی مشکلات و مسائل اقتصادی هنوز پابرجاست اما این کانال می‌تواند دریافت‌ها و پرداخت‌ها را تسهیل کند و یک کانال مطمئن و قابل کنترل برای ایران است تا دریافتی‌ها و پرداختی‌های خود را از طریق آن انجام دهد. عدالتیان متذکر شد: هرچند این اقدام کافی نیست اما گامی مهم برای گشودن کانال ارتباطی با ایران است، به‌طوری که شاهد کاهش نرخ دلار در بازار هستیم. او افزود: این مذاکرات و پیمان‌ها لازم و ضروری است اما نباید فراموش کرد که مشکلات موجود با  2بار رفت‌وآمد برطرف نمی‌‌شود و نیازمند پیگیری مستمر بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و وزارت امور خارجه است تا نتایج به بار بنشیند. این کارشناس اقتصادی در مورد واکنش آمریکا به این توافق گفت: این مبادلات تنها به یورو صورت خواهد گرفت و به نوعی ارتباطی با آمریکا ندارد.

بیم و امید برجام اروپایی از نگاه مجلس

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم در واکنش به بیانیه اخیر برای حفظ برجام تأکید کرده است: متأسفانه به منافع ایران به‌عنوان اولویت سوم در بسته پیشنهادی اروپا نگاه شده و اروپایی‌ها حفظ روابط با آمریکا و آزادی‌عمل شرکت‌های اروپایی را در اولویت خود قرار داده‌اند. وی در گفت‌وگو با ایرنا افزود: ترامپ تهدید کرده که مانع ورود نفت ایران به بازار و دسترسی ایران به بانک‌های بین‌المللی می‌شود لذا در بسته پیشنهادی باید برای جلوگیری از این اقدام و حفظ صادرات نفت ایران تدبیری اندیشید. متأسفانه این تردید جدی در مورد بسته پیشنهادی اروپایی‌ها وجود دارد.

   ایران چه می‌خواهد؟

هرچند مقامات ایرانی فهرست دقیقی از تضمین‌های عملی اتحادیه اروپا را رسانه‌ای نکرده‌اند، اما رصد اظهارنظرها نشان می‌دهد ایران برای باقی‌ماندن در برجام دست‌کم 11اولویت را روی میز اروپایی‌ها گذاشته است.

  تعیین تکلیف سرنوشت قرارداد خرید هواپیما از ایرباس و ای‌تی آر

  آینده روابط بانکی ازجمله استفاده از خدمات سوئیفت و روابط کارگزاری بانک‌ها

  تعهد عملی شرکت‌های اروپایی به خرید نفت و میعانات و فرآورده‌های نفتی از ایران

  بهره‌مندی خطوط حمل‌ونقل دریایی از خدمات تجاری و بیمه‌ای

  حفظ پوشش بیمه‌های اعتباری ازجمله بیمه‌های اعتباری اروپایی

  صیانت از اختصاص خطوط اعتباری و فاینانس اروپایی برای ایران

  دسترسی به منابع ارزی و استفاده از آن برای تأمین نیازهای تجاری و خدماتی

  ایستادگی اروپا در برابر تحریم نفتی ایران با بازنگری جدی در قوانین و مقررات بازدارنده اروپا

  تعیین سازوکار همکاری شرکت‌های کوچک و متوسط متناسب با نیازهای سرمایه‌گذاری ایران

  پوشش بیمه‌های بین‌المللی در حوزه‌های تجارت و حمل‌ونقل بین‌المللی به‌ویژه بیمه‌های اتکایی

  روشن شدن سازوکار عملی همکاری بانک سرمایه‌گذاری اروپا و سایر بانک‌های کوچک و متوسط با ایران