دود از سر مزارع بلند شد

رسول عوده‌زاده | شوش- خبرنگار:

ساقه‌های باقی‌مانده پس از برداشت محصولات کشاورزی همچون گندم و جو، برای کشاورزان استان معضل است. بسیاری از آنها در شهرهایی مثل شوش، اندیمشک، دزفول، بهبهان و رامشیر با استفاده‌ از روش‌های نامناسب، اقدام به آتش زدن این ساقه‌ها می‌کنند که علاوه بر ایجاد مشکلات محیط‌ زیستی، برای بافت خاک نیز مناسب نیست و آن را دچار فرسایش می‌کند.

از سوی دیگر، آتش زدن مزارع نیشکر نیز مزید بر علت می‌شود و نفس شهرها و ساکنانشان را به شماره می‌اندازد. هر سال در این ایام زمان برداشت نیشکر است و آتش زدن مزارع که اتفاقا جزو مزارع پیشرفته هستند و وسعت زیادی هم دارند، سبب می‌شود دود غلیظ و حجم زیادی از خاکستر این آتش به سمت اهواز و سایر شهرها بیاید و بر معضل هوای خوزستان بیفزاید.

سوزاندن بقایای گیاهی در مزارع کشاورزان مطابق قانون هوای پاک مصوب مرداد سال 96 ممنوع است و تخطی از آن پیگرد قضایی دارد. آتش زدن هر ساله باقی‌مانده محصولات، خسارات مالی فراوانی به کشاورزان و اقتصاد استان وارد می‌کند.


دلایل آتش‌زدن مزارع

سریع و ارزان بودن، آماده‌سازی راحت مزرعه برای کشت بعدی‌، از بین بردن علف‌های هرز مزارع‌ و آفات گیاهی و از بین بردن باقی‌مانده که موجب نامنظم سبز شدن در کشت‌های ردیفی می‌شود، از جمله اهداف کشاورزان برای آتش زدن باقی‌مانده محصولات در زمین کشاورزی است.

یک کشاورز ساکن شهرستان شوش در این باره به همشهری می‌گوید: وقتی آب کم باشد، ما همیشه استرس محصول داریم و در نهایت هم آن چیزی که می‌خواهیم درنمی‌آید و سود کمی عایدمان می‌شود. بنابراین مجبور می‌شویم برای آماده‌سازی زمین از روش‌های ارزان‌تر استفاده کنیم. «ابوعلی خنیفر» می‌افزاید: در ضمن، مسئولان در آموزش کشاورزان اصلا جدی نیستند. آنها همیشه فقط تهدید می‌کنند که کشاورزان متخلف را که مزارع خود را آتش می‌زنند، جریمه می‌کنیم. اگر مسئولان جدی هستند، این کاه و کلش‌ها را از ما بخرند تا مجبور نشویم آنها را آتش بزنیم. 


مرگ تدریجی خاک‌

یک کارشناس محیط‌‌ زیست با تاکید بر این‌‌که آتش زدن کاه و کلش مزارع برای خاک بسیار ضرر دارد می‌گوید: با توجه به این‌که مزرعه اکوسیستمی طبیعی است و موجودات زنده ذره‌بینی مانند قارچ‌ها و کرم‌ها که موجب تولید مواد مغذی برای خاک کشاورزی می‌شوند، در آن وجود دارند، آتش زدن بقایای محصولات موجب نابودی این میکروارگانیسم‌ها و در نتیجه کاهش مواد مغذی خاک می‌شود.
«شبنم قنواتی‌زاده» بالا رفتن گاز و اثر گلخانه‌ای را دیگر مشکل این کار عنوان می‌کند و می‌افزاید: افزایش میزان گرمایش و میزان دی‌اکسیدکربن سطح کره‌‌ زمین یکی از خراب‌کاری‌های اساسی انسان است. این آتش‌سوزی‌ها می‌تواند از عوامل اصلی گرمایش و تغییر وضع آب و هوایی منطقه باشد.
وی از بین رفتن گونه‌های گیاهی ارزشمند و کهنسال و تنوع زیستی را از دیگر آسیب‌های این کار می‌داند و می‌گوید: با روشن شدن آتش در هوای گرم و خشک این زمان از سال، همه چیز از گیاهان و علف‌های هرز گرفته تا گونه‌های نادر گیاهی و درختان حاشیه مزارع خواهد سوخت و گونه‌های حیوانی موجود در مزارع و جویبارهای خشک کنار مزارع نمی‌توانند از این شعله‌ها در امان بمانند.
قنواتی‌زاده با بیان این‌که آلودگی هوا و افزایش گرد و غبار و بیماری‌های تنفسی و تصادفات از دیگر پیامدهای این کار است اضافه می‌کند: دود ناشی از سوزاندن مزارع حاشیه‌ جاده‌ها موجب مشکلاتی همچون کاهش شدید دید رانندگان و تصادفات مرگبار می‌شود. همچنین بالا رفتن بیماری‌های تنفسی در اطراف کشتزارهایی که در آتش می‌سوزند از دیگر پیامدهای  این روش است.

به گفته وی، سخت‌تر شدن خاک بر اثر گرما و ایجاد «سله» که مانع جوانه زدن بذرها و استقرار بوته‌ها و گسترش ریشه می‌شود، از دیگر معایب آتش زدن کاه و کلش مزارع است که در نتیجه آن، خاک در معرض فرسایش آب و هوا قرار می‌گیرد و با از بین رفتن لایه‌های خاک زنده‌، زمین قدرت حاصلخیزی و تولید محصول را از دست می‌دهد.
این کارشناس اضافه می‌کند: با کاهش مواد آلی‌، گیاهان تحمل خود را در برابر آفات‌، بیماری‌ها‌، خشکی‌، گرما و سرما از دست می‌دهند.


محرومیت از نهاده‌های کشاورزی

اما برای کشاورزانی که باقی‌مانده محصولات مزارع گندم خود را آتش می‌زنند مجازاتی در نظر گرفته شده و آن محرومیت از دریافت نهاده‌های کشاورزی است.
این را رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان به همشهری می‌گوید و می‌افزاید: کشاورزان می‌توانند با استفاده از دستگاه‌های کارنده مستقیم و با روش کشاورزی حفاظتی ضمن جلوگیری از آسیب‌ رساندن به محیط زیست، از مزایای روش کشاورزی حفاظتی بهره‌مند شوند.

«کیخسرو چنگلوایی» می‌گوید:‌ کشاورزانی که با تفکر تسریع در کشت بعدی اراضی کشاورزی را می‌سوزانند نادانسته با تخریب خاک زراعی، به معاش خود و اقتصاد کشور لطمه می‌زنند و همچنین خسارات جبران‌ناپذیری به محیط‌‌ زیست وارد می‌کنند.
وی تاکید می‌کند: سوزاندن مزارع باعث از بین رفتن میکروارگانیسم‌های زنده خاک، تخریب بافت و ساختمان خاک، کاهش مواد آلی خاک و در نتیجه افت حاصلخیزی خاک می‌شود.


آموزش به کشاورزان

از رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان می‌پرسم: چرا آموزش به کشاورزان در این زمینه جدی گرفته نمی‌شود و تنها به هشدار و تهدید بسنده می‌شود؟ چنگلوایی در این زمینه توضیح می‌دهد: نهضت آموزش کشاورزان برای کاهش آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی در چند سال گذشته به راه افتاده است. کارگاه‌های آموزشی جلوگیری از آتش زدن کاه و کلش با حضور کشاورزان در مرکز خدمات در برخی از شهرستان‌ها برگزار می‌شود و این‌طور نیست که اصلا آموزشی در کار نباشد.
او می‌گوید: در این کارگاه‌های آموزشی در خصوص معایب سوزاندن کاه و کلش از جمله تخریب اراضی، فرسایش خاک، کاهش ذخایر غذایی، آلودگی زیست‌محیطی، ایجاد آلرژی در افراد و کاهش عملکرد مطالبی ارائه می‌شود.


آتش زدن در دنیا منسوخ شده است

به گفته رئیس جهاد کشاورزی خوزستان، کشاورزان با مدیریت بقایای گیاهی باید خاک مزارع خود را حاصلخیزتر کنند و از سوزاندن بقایای گیاهی دست بردارند، چون طبق قانون این کار ممنوع است و پیگرد قانونی دارد.
«خسرو چنگلوایی» با تأکید بر این‌که سوزاندن بقایای گیاهان مواد آلی خاک را از بین می‌برد بیان می‌کند: با سوزاندن بقایای گیاهان عملاً مواد آلی خاک که سبب حاصلخیزی آن می‌شود، از بین می‌رود و کشاورز در کشت‌های بعدی به منظور جبران ضعف و کمبود خاک به‌ناچار باید کود شیمیایی بیشتری استفاده کند.وی می‌گوید: این شیوه در دنیا منسوخ شده است. علاوه بر این، الان برای عبور از خشکسالی نیازمند طرح‌های کارشناسی سازگار با کم‌آبی هستیم. بنابراین، هیچ توجیهی برای سوزاندن بقایای گیاهان وجود ندارد و باید با تکیه بر دانش کافی، خشکسالی را با کمترین خطر پشت سر بگذاریم.