تنورهای رو به خاموشی

   شغل: تنورسازی
   ویژگی: وسیله‌ای برای پخت نان و تأمین قوت غالب

کوچه سرپولک در میانه‌های خیابان 15خرداد تا چند دهه قبل راسته تنورسازها بود. شاطرهای قدیمی برای تهیه تنورهای گلی به کوچه سرپولک می‌رفتند، اما این کوچه تاریخی آرام‌آرام به خاطره‌ای در ذهن نانواهای تهرانی تبدیل شد و حالا هیچ اثری از کارگاه‌های تنورسازی در آن باقی نمانده است.
از انبوه تنورسازهای قدیم فقط 2نفر باقی مانده‌اند که مصطفی امیری یکی از آنهاست و در 70سالگی کارگاه کوچکی حوالی شهرری دارد. او درباره قدمت و پیشینه شغل تنورسازی در تهران می‌گوید: «پدرم در خاطراتش تعریف می‌کرد که در سال 1303و بعد از پایان دوران سربازی از اصفهان به تهران می‌آید تا در کوچه سرپولک تنورسازی یاد بگیرد. آنطور که پدرم تعریف می‌کرد، در آن سال‌ها فقط 5نفر در تهران تنور نانوایی می‌ساختند و معلوم است که این شغل در حوالی سال 1300در تهران رواج پیدا کرده است.»
تنورسازی یکی از سخت‌ترین مشاغل تهران قدیم بوده و اگر کسی با فوت و فن این کار آشنا نبود، خیلی زود عطایش را به لقایش می‌بخشید و سراغ شغل دیگری می‌رفت. قدیمی‌ترین تنورساز تهران می‌گوید: «تنورسازهای قدیمی برای ساختن تنور مصایب زیادی را پشت‌سر می‌گذاشتند. آنها برای قوام گرفتن گِل و بالا‌رفتن میزان چسبندگی آن از ماسه رودخانه‌های اطراف تهران، خاک رس، گرد کاه و پشم بز استفاده می‌کردند. گِل باید یک هفته تا 10روز به حال خودش رها می‌شد تا حسابی نرم شود. بعد هم آنقدر گل را با دست ‌ورز می‌دادند تا هیچ حبابی داخل آن نباشد.»
از بین رفتن حباب، فوت آخر کار تنورسازهای قدیمی تهران بوده، چراکه وجود همین حباب‌ها موجب می‌شد تنور بعد از نصب در نانوایی به سرعت شروع به ریزش کند و از بین برود. فرمول قدیمی تهیه گل تنور از 100سال قبل به یادگار مانده بود. تهیه گل خوب و استاندارد نخستین مرحله ساخت تنور بود و در مرحله بعد باید قوس تنور دقیق و استاندارد درمی‌آمد تا گودی داخل آن با قوس ناوند نانوایی همخوانی داشته باشد. مصطفی امیری می‌گوید: «قدیم‌ها وقتی تنور خشک می‌شد، ۴ نفر از باربرهای قوی‌هیکل بازار آن را بلند می‌کردند تا روی گاری بگذارند و به مقصد برسانند. موقع پایین‌گذاشتن تنور هم همین تعداد آدم نیاز بود. برخی تنورسازهای قدیمی جابه‌جایی با طناب را ابداع کردند، اما هر تنورسازی جسارت این کار را نداشت، چون ممکن بود تنور بشکند و آسیب ببیند.»
حالا زمانه تغییر کرده و تنورهای صنعتی جای تنورهای گلی را گرفته‌اند. کوچه قدیمی و پرخاطره سرپولک حالا در محاصره لباس‌فروشی‌ها و فروشنده‌های مواد پلاستیکی قرار گرفته و تنورسازی هم مثل بسیاری از مشاغل قدیمی دیگر در حال انقراض است.