شرط اثربخشی داروی OTC

«زمانی که داروهای تجویزی را تهیه می‌کنید، برای مصرف مطابق آنچه پزشک تجویز و توصیه کرده عمل می‌کنید، درباره داروهای بدون نسخه یا ‌OTC ها هم وضعیت همین است. این داروها تنها زمانی ایمن و مؤثر خواهند بود که مطابق دستورالعمل‌های روی برچسب آنها یا طبق دستور پزشک مصرف شوند». این نکته‌ای است که دکتر راضیه کشاورز ملکی، رئیس گروه تجویز مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فراورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو بیان می‌کند. او در گفت‌وگو با همشهری درباره آمار مصرف این داروها و وضعیت مصرف آنها به سؤالات ما پاسخ داده اما تأکید می‌کند «مصرف‌کنندگان این داروها همانطور که دستورات پزشک را برای استفاده از داروی تجویزی نادیده نمی‌گیرند، آگاهی کامل از مصرف داروی OTC را هم نباید نادیده بگیرند.»

 آیا مصرف داروهای OTC در ایران آمار بالایی دارد؟
بله. دقیقا آمار مصرف این داروها در کشور ما بالاست و به‌ویژه داروهایی ازجمله شربت دیفن‌هیدرامین، قرص سرماخوردگی، قرص استامینوفن، قرص آسپیرین و داروهای کودکان مانند سوسپانسیون ایبوبروفن و... بیشترین آمار مصرف را دارند.

دلیل این آمار بالای مصرف چیست‌؟
مصرف خودسرانه دارو از سوی افراد، هزینه بالای ویزیت پزشکان، اطلاعات اشتباه  در فضای مجازی، ‌اعتماد نداشتن به پزشک، ترجیح نظرات و سلایق بیمار بر پزشک معالج، ترجیح توصیه‌های غیراصولی افراد به یکدیگر به جای مسائل تجربی ازجمله عوامل موثر در مصرف بالای داروهای OTC در کشور هستند.

هر میزان مصرف این داروها خالی از اشکال است؟
زمانی که صحبت از این داروها می‌شود، مقدار بیشتر لزوماً به‌معنای تأثیر بهتر نیست. هرگز نباید داروهای OTC را با مصرف طولانی‌تر یا با دوزهای بالاتر از آنچه در برچسب توصیه می‌شود، ‌استفاده کنید. درصورتی که پس از مصرف باز هم علائم ادامه داشت، زمان مراجعه به پزشک فرارسیده است. بی‌توجهی به این علائم و مصرف خودسرانه، بیشتر و طولانی‌تر از حد متعارف داروهای OTC، نه‌تنها پیشرفت بیماری را کنترل نمی‌کند بلکه عوارض دارویی هم رخ خواهد داد.

 برای کنترل مصرف خودسرانه داروهای OTC چه باید کرد؟
عواملی ازجمله مصرف بیش از مقدار توصیه‌شده این دارو، طولانی‌تر از زمان توصیه‌شده و بدون توجه به هشدارها و موارد درج شده روی برچسب دارو، همچنین مصرف این داروها بدون تجویز پزشک و داروساز، مصرف خودسرانه است. باید در این‌باره آموزش‌های دقیق و فرهنگسازی به عموم مردم جامعه صورت ‌گیرد. مردم نباید تصور کنند که این داروها خطرات و عوارض کمی دارند و مهم نحوه مصرف آنهاست که بتواند نتیجه درست را برایشان به همراه داشته باشد.

پیشنهاد شما برای افرادی که عادت به مصرف داروهای OTC دارند، چیست؟
مهم‌ترین توصیه، مصرف دارو براساس دستورالعمل‌های روی برچسب، طبق دستور پزشک یا مشاوره با داروسازی که در داروخانه حضور دارد، است. مردم این داروها را مصرف می‌کنند و این آگاهی ضرورت دارد که درصورت مصرف دارو و تداوم علائم یا رفع‌نشدن مشکلات‌شان، حتما دارو را قطع و فورا به پزشک مراجعه کنند.

 آیا گزارش‌هایی از خطرات جدی این داروها برای مصرف‌کنندگان دارید؟
بله، ما گزارش‌هایی از بروز واکنش‌های آلرژیک شدید نظیر واکنش‌های آنافیلاکسی حتی با مصرف مکمل‌ها، ویتامین‌ها یا دیگر داروهای OTC هم داشتیم. نبود آگاهی از تداخلات دارویی و غذایی، اوضاع جسمانی، سن، جنس، شرایط مصرف در دوران بارداری و شیردهی و... می‌تواند عوارض خطرناکی را به‌دنبال مصرف این داروها رقم بزند.

مهم‌ترین توصیه شما برای مصرف این داروها چیست؟
برچسب داروها را به‌صورت دقیق مطالعه و به مطالب درج‌شده توجه کنید. از تاریخ انقضا و شرایط نگهداری داروها هم آگاهی کسب کنید. از مصرف داروها به‌صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک حتی درباره داروهای OTC اجتناب شود. درصورتی که دریافت اطلاعات از پزشک میسر نبود، حتما از داروسازی که در داروخانه حضور دارد درخصوص نحوه مصرف و سایر اطلاعات مربوطه، مشاوره بگیرید.

 چه راهکارهایی برای کاهش مصرف این داروها توصیه می‌شود؟
مصرف داروهای بدون نسخه (OTC)  در سراسر جهان روند افزایشی دارد چون دسترسی آسان به این داروها باعث شده تا مردم با توجه به نسخه‌های قبلی، توصیه‌های عوامل خارج از نظام سلامت ازجمله خانواده، دوستان، شبکه‌های اجتماعی، موتورهای جست‌وجوی اینترنتی و... اقدام به‌خوددرمانی کنند. در این‌باره افزایش آگاهی، آموزش عمومی، فرهنگسازی، اصلاح باورهای غلط اجتماعی و فردی می‌تواند تأثیرات بسزایی در کاهش مصرف این داروها داشته باشد.

 آیا داروهایOTC می‌توانند منجر به تشدید بیماری یا مقاومت به درمان شوند؟
به‌خودی خود خیر، اما اگر داروی مناسب، با دوز و مقدار مناسب و در زمان مناسب انتخاب و مصرف نشود، تأثیری بر بهبود بیماری نخواهد داشت. علاوه بر آن ممکن است فرد دچار عوارض‌ دارویی شود.

یک نظرسنجی درباره اثربخشی
نتایج یک نظرسنجی منتشر شده در chpa.org نشان می‌دهد که 92درصد از پزشکان آمریکایی داروهای OTC را مؤثر و 91درصد هم آنها را بی‌خطر می‌دانند. 87درصد از پزشکان هم معتقدند داروهای OTC بخش مهمی از مراقبت‌های بهداشتی کلی هستند. همچنین 89درصد از مصرف‌کنندگان آمریکایی معتقدند داروهای OTC بخش مهمی از مراقبت‌های بهداشتی کلی خانواده آنها هستند.

260میلیون مصرف‌کننده در آمریکا
تقریباً از هر 10آمریکایی، 9نفر به‌طور منظم از داروهای OTC استفاده می‌کنند و این داروها بیش از 260میلیون مصرف‌کننده  دارند. ارزش بازار داروهای بدون نسخه در آمریکا از 18میلیون دلار در سال‌2019به 22میلیون دلار در سال‌2023رسیده است.