بازی جدید سیاسی با عمارت فخرالدوله

لیلا شریف-روزنامه‌نگار

عمارت فخرالدوله، خانه‌ای قاجاری در دل تهران قدیم است که از گذشته‌های دور نامش با یک بانوی قجری به نام اشرف‌الملوک فخرالدوله گره خورده، اما این روزها نام این عمارت با جنجال‌ها و حاشیه‌های رسانه‌ای همراه شده است.
این عمارت که از سال88 با عنوان خانه مداحان در اختیارذاکران اهل‌بیت قرار گرفت، در روزهای اخیر به‌دلیل انتشار اخباری مبنی بر ساخت مقبره برای یک شهید گمنام دفن شده در این مجموعه، بار دیگر در مرکز توجه رسانه‌ها قرار گرفت و برخی تغییرات اعمال‌شده در خانه مداحان فعلی و عمارت فخرالدوله سابق را ناشی از اعمال نظر شهرداری اعلام کردند؛ موضوعی که با واقعیت فاصله دارد.
تصاویر آجرچینی در محوطه عمارت فخرالدوله، خیلی زود در شبکه‌های اجتماعی پیچید و در همان لحظات اولیه برخی گمانه‌زنی‌ها پیرامون آن شکل گرفت. برخی این آجرچینی را اقدامی برای ایجاد مقبره‌الشهدا معرفی کردند؛ موضوعی که به شکل غیررسمی تأیید شد. مدیرعامل خانه مداحان نیز ساخت سازه‌ای در جوار مقبره یک شهید گمنام را تأیید کرد اما او که روز چهارشنبه -15فروردین- عهده‌دار این سمت شده است به همشهری گفت که از همان ابتدا با دیدن این سازه، تصمیم به برچیدن آن و استفاده از نظر کارشناسان میراث فرهنگی گرفته بود.

عمارت فخرالدوله کجاست؟
حد فاصل میدان بهارستان و میدان ابن‌سینا در منطقه12، خانه‌ای تاریخی جای گرفته است که در دسته خانه‌های قاجاری قرار می‌گیرد. عمارت فخرالدوله از معدود خانه‌هایی در دوران قاجار بود که با نام یک بانو شناخته می‌شد، دلیل این استثنا را نیز باید در نفوذ و قدرت اشرف‌الملوک در دربار قاجار و همچنین زندگی شخصی‌اش در خاندان امین‌الدوله جست‌وجو کرد.
اشرف‌الملوک فخرالدوله، دختر مظفرالدین‌شاه قاجار و همسر یکی از رجال سیاسی پرنفوذ عهد قاجاریه به نام محسن امین‌الدوله بود. دستور ساخت این عمارت دوطبقه که ۱۳۵۰متر وسعت دارد در سال۱۳۲۴ شمسی از سوی فخرالملوک صادر و پس از 4سال یعنی در سال1328 این بنای تاریخی ساخته شد.
این خانه توسط یک معمار روس طراحی و در ساخت خانه 2سبک معماری سنتی قاجاری و اروپایی استفاده شده است. این عمارت دوطبقه در میان یک باغ بنا شد و عبور یک حوض از میان این عمارت هنوز هم به‌عنوان یکی از زیبایی‌های خانه فخرالملوک شناخته می‌شود.
قبل از اینکه ساختمان‌های نوساز اطراف این عمارت را در بر بگیرند، همه املاک و زمین‌های خیابان فخرآباد در تملک فخرالدوله یا فخرالملوک، دختر مظفرالدین شاه بود.
عمارت فخرالدوله در ادوار مختلف به‌دلیل کم‌توجهی به میراث تاریخی در معرض نابودی قرار گرفته بود و رهگذران خیابان فخرآباد تا 16سال پیش تنها فرصت دیدن دیوارهای بلند این عمارت را داشتند. کمتر کسی از زیبایی نهفته پشت دیوارهای این عمارت خبر داشت، تا اینکه پس از مدتی با برداشته شدن دیوارها و جایگزینی نرده‌های بلند، فرصت دیدار این بنای تاریخی مهیا شد.

احیا در دهه 80
این عمارت مانند بیشتر خانه‌های تاریخی تا مدت‌ها به فراموشی سپرده شده بود تا اینکه در سال۱۳۸۳ به ثبت ملی رسید. در سال1387 شهرداری تهران این خانه را که در معرض نابودی قرار داشت خریداری کرد. عمارت فخرالدوله در بازه زمانی یک‌ساله در مسیر بازسازی قرار گرفت و به یک مرکز فرهنگی دربرگیرنده موزه، گالری، کتابخانه و... تبدیل شد.
در سال۱۳۸۸ و پس از بازسازی و مرمت، به دستور شهردار وقت، تابلوی «خانه مداحان» بر سر در این خانه تاریخی نصب و به‌عنوان خانه مداحان معرفی شد. انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی و ایجاد اتحاد در جامعه ذاکران اهل‌بیت ازجمله اهداف تأسیس این خانه بود.

خاکسپاری یک شهید گمنام در خانه مداحان
2سال پس از واگذاری عمارت فخرالدوله به مداحان، سازمان میراث فرهنگی تهران وارد میدان شد و این خانه را در لیست خانه‌های واجد ارزش قرار داد تا بر این اساس میراث فرهنگی مسئولیت نظارت بر این خانه تاریخی را عهده‌دار شود.
سال گذشته بود که این خانه میزبان یک شهید گمنام بود و با مجوزهای صادر شده، اهالی منطقه12 توانستند با یک شهید گمنام در این مرکز همجوار شوند.
پیکر مطهر این شهید گمنام دفاع‌مقدس در سومین روز شهریور۱۴۰۲ با حضور مردم شهیدپرور تهران از مدرسه عالی مطهری تشییع و در نهایت در خانه مداحان اهل‌بیت(ع) به خاک سپرده شد.
اکنون پس از گذشت نزدیک به 8‌ماه از زمان تشییع پیکر این شهید گمنام، خانه مداحان تصمیم گرفته است تا با ایجاد یک مقبره، یاد این شهید گمنام را زنده نگه‌ دارد؛ موضوعی که با توجه به پیشینه نقش‌آفرینی سازمان میراث فرهنگی در تغییر و تحولات خانه مداحان باید از فیلتر این سازمان عبور و مجوزهای لازم را دریافت کند.

سازه خانه مداحان درصورت تشخیص کارشناسان میراث، حذف می‌شود

مصطفی خرسندی، مدیرعامل خانه مداحان: من از چهارشنبه، پانزدهم فروردین برای این سمت انتخاب شدم و 4روز از حضور بنده در جایگاه مدیرعامل خانه مداحان می‌گذرد. در جریان جزئیات ساخت این سازه نیستم اما از همان نخستین روز حضورم، بنا را بر حذف این سازه گذاشتم.
از نخستین روز کاری‌ام، در مورد این سازه با رئیس هیأت مدیره صحبت کردم و گفتم که نباید مانعی در برابر منظر این بنای تاریخی و خانه مداحان ایجاد شود؛ به همین جهت از چند کارشناس میراث فرهنگی دعوت کرده‌ایم تا در روزهای آینده دست به بررسی موضوع بزنند. این کارشناسان مشخص خواهند کرد که این سازه می‌تواند ایجاد شود یا خیر. اگر کارشناسان حکم به تخریب سازه بدهند، بدون شک این سازه تخریب خواهد شد. نکته مهم این است که تصمیم‌گیری ما در مورد این آجرچینی هیچ ارتباطی به حاشیه‌های ایجاد شده ندارد، من از همان روز چهارشنبه - 15فروردین- که به‌عنوان مدیرعامل معرفی شدم، اعلام کردم که این سازه ممکن است که ملک میراثی را از نظر بصری تحت‌تأثیر قرار دهد و به همین دلیل این سازه باید تغییر کند.
با توجه به تصمیم بنده و مرتضی طاهری، رئیس هیأت مدیره خانه مداحان از همان روز چهارشنبه، مانع پیشرفت کار شده‌ایم و ساخت‌سازه متوقف شده است. بازدید میدانی ما از این آجرچینی موجب شد تا از کارشناسان میراث فرهنگی دعوت کنیم تا براساس فضای سبز و این بنای تاریخی دست به تصمیم‌گیری بزنیم. هرگونه تغییر نباید به زیبایی بنا لطمه بزند و مانع دید شود.
در رابطه با دلایل ساخت این سازه در جوار مقبره یک شهید گمنام دفن شده در خانه مداحان باید بگویم که پیکر شهید گمنام، سال گذشته در این خانه دفن شده است و با توجه به اینکه برخی از شهروندان برای زیارت این قبر مراجعه می‌کردند، نیاز به مکانی برای حفاظت آنها در برابر سرما و گرما وجود داشت، به همین دلیل قرار بود که یک سازه کوچک برای رفع نیاز مراجعان ایجاد شود. این سازه بسیار کوچک است و در نهایت 4متر ارتفاع دارد اما متأسفانه حاشیه‌های زیادی ایجاد شده است. با وجود این ما بنا داریم که حتما این سازه را تغییر بدهیم و اگر کارشناسان میراث اعلام کردند، حذف کنیم. ما به حاشیه‌‌سازی‌‌ها کاری نداریم و کاری راکه درست است، انجام خواهیم داد.