عروج زندگی دیگران

شاپور عظیمی

جشنواره فیلم فجر به «زندگی دیگران» به کارگردانی فلوریان هنکل‌فون‌دونرسمارک 3جایزه داد و فیلم، در جهان بسیار مورد ستایش واقع شد. بازیگر اصلی فیلم، اولریش موهه مدتی بعد از نمایش فیلم در سینماهای جهان درگذشت. زندگی دیگران، داستان یک مأمور اشتازی (پلیس مخفی آلمان‌شرقی و آن سوی دیوار برلین) را روایت می‌کند که در کارش بسیار خبره است و همه‌‌چیز همانطور که او می‌خواهد پیش می‌رود تا اینکه از او می‌خواهند در زندگی یک نویسنده کنکاش کند و او می‌پذیرد اما این مرتبه (خودخواسته) شکست می‌خورد. در واقع صیاد در اینجا دلبسته صیدش می‌شود. سال‌ها بعد که نویسنده بعد از فروپاشی دیوار برلین به پیگیری می‌پردازد، متوجه می‌شود از سوی مأموری که نام ندارد و تنها یک شماره است، تحت تعقیب قرار داشته است. با اینکه در یک صحنه کوتاه نویسنده با آن مأمور اشتازی دیدار می‌کند اما هرگز متوجه نمی‌شود چه‌کسی در آن بحبوحه جنگ‌سرد او را نجات داده اما مأمور این را می‌داند و دم برنمی‌‌آورد.
فیلم دیگری که روایتی از جنگ جهانی دوم ارائه می‌کرد اما این‌بار از سوی روس‌ها روایت می‌شد و در سال‌های دور در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، «عروج» ساخته لاریسا شپیتکو سینماگر ناکامی است که خیلی زود درگذشت. در این فیلم‌ آلمان‌ها چند پارتیزان را دستگیر می‌کنند. قهرمان فیلم سکوت می‌کند و پذیرای مرگ می‌شود اما همرزمش که از مرگ هراس دارد، حاضر به همکاری با دشمن می‌شود و زنده می‌ماند. هر دو فیلم به دور از احساسات‌گرایی، فضایی سرد دارند و هر دو شخصیت نقش نخست آنها کم‌حرف هستند و تصاویر به جای شخصیت‌ها سخن می‌گویند. فیلم شپیتکو مرگ و زندگی را در تقابل با هم قرار می‌دهد. اما فیلم اول از بیرون، نه به مرگ، بلکه به زندگی دیگران، رؤیا‌ها و خیال‌ها و تقابل‌هایشان با یکدیگر نگاهی می‌اندازد و بدون مکث از آنها عبور می‌کند.