معاون پژوهش و آموزش مؤسسه تنظیم و نشر آثار مقام معظم رهبری:
زمینه حیات طیبه برای همه باید فراهم شود
حقوق مردم از آن دست موضوعات حاکمیتی است که تأکید بسیاری بر احقاق آن صورت گرفته اما هیچ‌گاه به‌صورت مدون و نهادینه در جامعه بر آن تأکید نشده است. درعین حال نهادهای حاکمیتی کم و بیش در احیای آن هم‌مسیر هستند. ریل‌گذاری این مسیر بیش از هرچیز طبق تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی صورت گرفته است. جزئیات دیدگاه معمار انقلاب در سرفصل حقوق عامه و حقوق شهروندی را در گفتوگو با دکتر محمد اسحاقی، معاون پژوهش و آموزش مؤسسه تنظیم و نشر آثار مقام معظم رهبری بخوانید.
یکی از مسائلی که باید به آن پرداخته شود، لزوم شناخت حقوق عامه است که طی سال‌های اخیر به دقت مورد نظر رهبر معظم انقلاب بوده است. در این مسیر مقصد کجاست؟
مفهوم حقوق عامه قرابت معنایی واضحی با حقوق عمومی دارد. بنابراین برای شناسایی آن، تعریف حقوق عامه لازم است. حقوق عامه در بیان رهبر معظم انـقــلاب‌اســـلامی (مدظله العالی) دارای قرابت معنایی با حقوق عمومی است. در بیان ایشان احیا و استیفای حقوق عامه و حمایت از آزادی‌های مشروع مردم از وظایف مهم قوه قضاییه است. همچنین این قوه علاوه براینکه باید پرچمدار این موضوعات باشد، با مخالفان و معارضان حقوق عمومی در هر جایگاهی مقابله کند. حتی جایی بیان می‌فرمایند که «تعریف حقوق عامه چیز آسانی نیست. خود این محل اختلاف است که حقوق عامه چیست. این را طبعاً کسانی که تخصص در این بخش از حقوق دارند می‌توانند تبیین و روشن کنند.» از طرفی حقوقدانان برای حقوق عامه اصطلاحات مشابهی مانند حقوق عمومی (Public Rights) و حقوق جمعی (collective rights) را به‌کار برده‌اند.
اما چرا ایشان تأکید می‌فرمایند که نقش قوه قضاییه در این بخش راهبردی است؟
مقام معظم رهبری تصریح می‌فرمایند که «احیا و استیفای حقوق عامه و حمایت از آزادی‌های مشروع مردم از وظایف مهم قوه قضاییه است و این قوه باید پرچمدار این موضوعات باشد. وظیفه قوه فقط قضاوت‌کردن و محکمه‌داری نیست. وظیفه قوه فراتر از اینهاست. در قانون اساسی احیای حقوق عامه جزو وظایف قوه قضاییه است؛ احیای حقوق عامه خیلی دامنه وسیعی دارد؛ از مسئله اقتصاد تا مسئله امنیت تا عرصه بین‌المللی جایگاه حقوق عامه است.» در کلام دیگر می‌فرمایند «احیای حقوق عامه عمدتا کار دادستانی‌هاست که البته در این برهه اخیر خوشبختانه مشاهده شد؛ یعنی خود دادستانی‌ها در مواقع متعددی وقتی که احساس می‌کنند در یک موردی حقوق عامه دارد تضییع می‌شود اینجا بایستی وارد میدان بشوند و وارد کار بشوند که مواردی دیده شد.» بنابراین در کلام ایشان مشخص است که برای احیای حقوق عامه لازم است تا نهادها و دستگاه‌های ذیل قوه قضاییه اعم از سازمان بازرسی، معاونت بین‌الملل و ستاد حقوق بشر رسالت و وظایف خود را باز تعریف کنند و این مهم باید در سند تحول قضایی مورد توجه قرار گیرد. همچنین سایر قوا اعم از مجریه و مقننه باید تعامل مناسبی با قوه قضاییه داشته باشند. قوه مقننه در تصویب قوانین لازم و قوه‌مجریه در اجرا همکاری کنند.
یکی دیگر از تأکیدات معظم‌له، هم‌مسیری حقوق شهروندی و حقوق عامه است. حقوق شهروندی از نظر رهبر معظم انقلاب چه مفهومی دارد؟
مفهوم حقوق شهروندی از نظر رهبر معظم انقلاب مستند به آیات و روایات تعریف می‌شود. حقوق شهروندی در قرآن و روایات ما وجود دارد و نیاز به اخذ آن از غرب نیست؛ مثلا مورد وفای به پیمان‌های فردی و جمعی که نمونه‌ای از حقوق شهروندی محسوب می‌شود. (و اوفاکم بالعهد) رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند«در مورد پیمان‌های فردی و اجتماعی وفای به این عهدها بکنید که البته مهم‌ترینش حقوق شهروندی است. پیمان‌های اجتماعی است؛ این قراردادهای اجتماعی این حقوق شهروندی است. «عهد» یعنی قرارداد آن چیزی که بین شما و بین دیگران قرارداد بسته. شما وقتی در یک محیط با هم زندگی می‌کنید یک قراردادی با هم بسته‌اید دیگر مثل این است که در یک آپارتمانی 10خانواده زندگی می‌کنند؛ اینها ولو هیچ کاغذی هم امضا نکرده‌اند اما یک معاهداتی در مقابل هم دارند. این یک چیز قهری است.»
آیا در بخش مصادیق حقوق شهروندی هم رهبر معظم انقلاب تأکیداتی داشته‌اند؟
در کلام ایشان هدف اصلی از خدمات گوناگون شهری تامین زندگی سالم و مطلوب برای انسان‌هاست. به دیگر سخن، زمینه دستیابی به حیات طیبه برای همه افراد جامعه باید فراهم شود. در این مسیر مصادیقی نظیر حق آزادی و تامین امنیت مردم، حق مشارکت در تعیین سرنوشت، حق آزادی فکر و بیان، حق دسترسی به اطلاعات، حق برخورداری از زندگی با کیفیت و حق اشتغال از مواردی است که ایشان برشمرده‌اند.
خاطرم هست که ایشان در مسائل شهری و شهروندی بارها بر لزوم رعایت معماری اسلامی ایرانی تأکید فرموده‌اند. در این‌باره آیا عرصه حقوق شهروندی مشخص شده است؟
نکاتی که ایشان در این‌باره به مدیریت شهری تأکید داشتند به‌طور کلی در قالب مصادیق حقوق شهروندی تعریف می‌شود که در این عرصه شامل توجه به مختصات شهر اسلامی، معماری و شهرسازی براساس حیات طیبه اسلامی، عدالت در تقسیم خدمات شهری، تامین آرامش روحی و امنیت معنوی، ظهور و اعتلای مظاهر اسلامی و انقلابی، گسترش عمران و آبادی و زیبایی، حفظ طبیعت و صفای طبیعی و نامگذاری‌ها و زیباسازی‌هایی می‌شود که همخوان با پیشرفت‌های روز معماری ایرانی و اعتقادات ایرانی تجلی هویت ایرانی اسلامی در خدمات و امور شهری باشد. رهبر معظم انقلاب به صراحت بر توجه همزمان به کالبد و روح شهر تهران ازجمله مسائل فرهنگی و ارزش‌های دینی و اهتمام برای خدمت به مردم تأکید دارند. البته در مسائل دیگر شهروندی نیز سخنان ایشان ناظر بر مواردی چون گشوده‌شدن مشکل ترافیک و گسترش حمل‌ونقل عمومی، مشخص‌شدن حریم و محدوده شهر تهران و جلوگیری از ساخت و سازهای بی‌رویه، لزوم برخورد جدی و قاطعانه مدیران شهرداری‌ها با افراد فرصت‌طلب و در عین حال سختگیری‌نکردن به مردم، لزوم شفاف‌سازی هزینه‌ها و بودجه‌های شهرداری، رعایت بیت‌المال، پرهیز از تجملات، تبدیل تهران به شهری با هویت ایرانی و اسلامی زیبا و روح‌نواز دارای رفاه عمومی و مقاوم، برنامه‌ریزی بلندمدت و پیگیری مجدانه برای تجلی هویت ایرانی اسلامی در شهر تهران و تبدیل فرهنگسراها به‌عنوان محیط معنوی و درس‌آموز همراه با فرهنگ اسلامی است.
در چنین شرایطی رسیدن به جامعه دارای حقوق عامه و حقوق شهروندی مشخص است؟
راه برون‌رفت از مشکلات در کلام ایشان یعنی مدیریت جهادی و آن حرکت به سمت احقاق حقوق عامه و حقوق شهروندی است. اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد. مشکلات کشور در شرایط کنونی فشارهای خباثت‌آمیز قدرت‌های جهانی و در شرایط دیگر قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد. در اداره کلانشهر تهران و همچنین در اداره کشور باید روحیه خدمت به مردم با نیت خدایی و با تکیه بر علم و درایت یا همان روحیه مدیریت جهادی حاکم باشد تا بتوان از مشکلات عبور کرد و به پیش رفت.
